Hiztegia

A | B | C | D | E | F | G | I | J | K | L | M | N | O | P | R | S | T | U | V | X | Z
ardí-txábola, ardí-txábolia. (b). izena. Chabola de ovejas. Ik. pastóre-txábola.
ardi-txakurra
© Aitor Usobiaga
arditxákur, arditxakúrra. (b). izena. Perro pastor.
ardizáin. (b). adberbioa. Ardiak zaintzen. Amar urtekin asi nitzan ardizain./ Luis ardizain da mendixan.
ardúra. 1. ardura, arduría. (b). izena. Kezka.   Preocupación. Zapatutan klasia eukitzen dau, ta sarrittan arduriak eztotsa lo eitten be lagatzen./ Etziñan agertzen da arduratan neuan. ardúra izan. (a). dio-zaio aditza. Axola izan.   Importar. Bai, asko ardura jat neri./ Berandu bazatoz be, eztotsa ardura. NOR-NORI edo NOR-NORI NORK, bata zein bestea. arduraik euki ez. (c). esapidea. Bakarrik baliatzeko gauza izan. Zuen neskiak oiñezkero eztauka iñora joateko arduraik./ Orrek eztauka etxeko lanak eitteko arduraik. Jakina, beste testuinguru batean erresponsabilitaterik eza adierazten du. ardurátan egon. (c). esapidea. Kezkatan egon.   Estar preocupado, impaciente. Oinddio eztoskue pagau ta arduratan gare. Ik. armonixán egon. 2. ardura, arduría. (b). izena. Interés, responsabilidad. Fubola da mutiko orren ardura bakarra./ Ikastolako argixak emendatzia ezta nere arduria./ Neska! zelako ardura gutxi daukazun. ardúrak artu. (c). esapidea. Asumir trabajos, cargos, responsabilidades. Kontzejal urten biozula? Ardurak artzia erreza da, baiña gero erantzun ein bia da. ardurak euki. (c). Tener cargos, responsabilidades. Ardura aundixak zeuzkan itxuria, ta burutik endreau zan. arduría artu. (c). Responsabilizarse. Esamiñak laster badauzkazu, arduria artu ta ikasi. Zuen neskatilliak badaki arduria artzen komeni danian. Sin. arduratu. 3. ardura, arduría. (c). izena. Importancia. Eztot entenditzen fubolai zela emon leikixon ainbeste ardura.
ardúrabako, ardúrabakua. (b). izenlaguna. ARDÚRA BARÉKO. Axolagabea, arduragabekoa.   Irresponsable, descuidado. Eztaukat bape konfiantzaik orrekin, ardurabako utsa da ta. Ant. ardurátsu.
ardúrabakokeríxa, ardúrabakokerixía. (c). izena. ARDÚRABAREKERIXA. Arduragabekeria.   Despreocupación, descuido, negligencia. Gaurko gazterixiak ardurabakokerixia besteik eztauka.
ardúradun, ardúraduna. (b). izena. Responsable, encargado, tutor. Keja bat daukat eta gure mutikuan arduradunakin egon nai neuke. Azen.: ardurádun, arduradúna ere entzuten da.
ardurátsu, arduratsúa. (b). adjektiboa. Responsable, cuidadoso, -a. Zure semia oso arduratsua da ikastolan. Ant. ardúrabako.
ardurátu. 1. arduratu. (b). da aditza. Kezkatu.   Impacientarse, preocuparse. Ama, oiñezkero laster dator Leire ta etzaittez arduratu. Ik. ardura. 2. arduratu. (a). da aditza. Responsabilizarse, encargarse. Gu papelak partitziakin arduratuko ga./ Agintarixak eztie errixakin geixegi arduratu. ZEREKIN arduratu, batez ere. Ik. ardura.
áre, aría. (c). izena. Goldatuak apurtzeko eta abar erabiltzen zen laborantza tresna.   Apero de labranza. Grada de veinte dientes o púas dispuestas en cuatro maderos longitudinales. Goldatua iru ero lau aldiz ariakin pasau ta lurra prest gelditzen zan edozer ereitteko. Sin. artáre. aria pasau. (b). Aretu. Iru aldiz aria pasau arren ezta lur ona geratu. Sin. arétu.
area, área. (c). izena. Hedadura unitatea. 100 m karratu.   Área. Ik. etárea.
area, arearri. Ik. aráe, -i, arénarri.
areburdiñaria
© Iñaki Arana
aréburdiñara, aréburdiñaria. (d). izena. Apero de labranza, totalmente de hierro, de nueve o diez púas curvas, que sirve para remover superficialmente la tierra. Gradia esaten gontsan ziero burdiñazkuai. Gradia ero areburdiñaria. Don. Sin. gráda. Ik. burdíñara.
areétxe, areetxía. (d). izena. ARETXE. Arearen armazoia. Aretxia da armazoi dana, egurrai esate jakona. Areetxia. Jul.
aréka, arékia. (b). izena. (Oñati) Erretena.   Zanja.
arek erek. Ik. gu geu.
aréketa, aréketia. (c). izena. Area pasatze lana.   El trabajo de pasar el "are". Areketia ezta goldaketia beziñ lan astuna. AR
aremaittáko, aremaittakúa. (c). izena. Abemariatakoa.   La hora del rezo del Avemaría Sankristauak soiñua jo ta dantzan eiñ. Anjelusa illuntzian jote ebanian, laga dana dagon lekuan da etxera. Aremaittakua. Goizian eguna argitzen eban denporan, gero eguardixan da gero illuntzian. Beratzi kanpanada, irunan. Aniz. Iluntzean aremaittakua elizako kanpaiak jotzen zuenean denak etxera erretiratzeko ordua izaten zen. Erremeixia e... guk, aremaittakuan geratzen zanian, guk etxera etorri biar izeten giñuan, baiña gizakume ta kanpotik etorte zien mutill-da ia maiorrak, jokuan. Hil. Goizekoari albakua edo egunalbakua ere esaten zaio. Ik. draun, egunalbáko, kera.
arénarri, arénarrixa. (d). izena. ARAEARRI. Hare harria.   Piedra arenisca. Karia eitteko arrixa ifintte baldin bozu, bera funditten da, osea ke bea erreten da. Arenarrixa da obia, arenarrixa ezta erreten. Andres. Karobi-zuloaren barruko horma arenarrizkoa komeni omen da, hau ez baita erretzen. Ik. zorróztarri.
arénau. (c). du aditza. Zorua espartzuz eta hondarrez garbitu.   Arenar el suelo. Neska sasoekua be bazan, da arek e sukaldia arenau ero, etxeko jiria eiñ. Hil.