Hiztegia

A | B | C | D | E | F | G | I | J | K | L | M | N | O | P | R | S | T | U | V | X | Z
2. da. (a). juntagailua. Juntagailu kopulatiboa eta kausala. Eta. Aurreko hitza /l/, /n/, /r/ edo /z/z bukatzen denean esana. Bestela ere entzun daiteke inoiz. Atzo berandu erretirau nitzan da gaur loguria./ Banoia, berandu nabill da./ Biar da etzi fubola dago. Ik. eta.
1. da!. (c). interjekzioa. Zerbait bat-batean gertatzen duela adierazten duen hitza. Don Manuel. Dotriñia preguntau saltanduan. Ez ekin saillian, e. Da! oiñ lelengua, oiñ erdikua, oiñ atzenekua. Hil. Ik. dí-dá!.
dala. (d). juntagailua. Dela.   Ya sea, bien fuera. Conjución disyuntiva distributiba. Etxian etzan falta janik. Babia dala, artua dala, ogixa dala, ezkeunkan goseik. Mertz. Sin. bada.
dále!. (b). interjekzioa. Erretolika errepikakorra dutenei esaten zaie.   Dále... Eta dale! Eztaukazu beste kontuik? Zer uste dozu, gorra naizela, ala?
daléfuerte, daléfuertiak. (d). izena. (eufemismoa.) Zartadak, belarrondokoak.   Bofetadas, tortas. Ixilik egote ezpaaiz ik artu biaittuk dalefuertiak./ Etxera bustitta joaten giñanian amak dalefuertiak. Pluralean. Gutxi erabilia
dáleketepego. (b). adberbioa. Jota sua, segi eta segi.   Con mucha insistencia. "Dale que te pego". Jakin nik eztaukatela berbetarako gogoik eta zuk daleketepego preguntak eitten./ Orduerdi inguru ibili nitzan daleketepego atia zabaldu naixan kontrako giltziakin. Ik. jóta kéia.
damáikesa. (Antzuola) DAMAIKASA, DAMEIKASI, AMAKASA. 1. damáikesa, damáikesia. (d). izena. DAMAIKASA, DAMEIKASI, AMAKASA. Apaizaren neskamea.   La mujer que lleva la casa del cura y que normalmente vive bajo el mismo techo. Uberan sasoi baten damaikesiak agintzen juan./ Damaikesiak eta abadiak lo oe bardiñian eitten zeben zaratak ibili zittuan. Mugatu singularrean, batik bat. Etim.: «dama de casa». Sin. amakasa (Aram.). 2. damáikesa, damáikesia. DAMAIKASA, DAMEIKASI, AMAKASA. "Pertsona aberatsekin lan egiten zuena, kriaden gainekoa." (Lar Antz).
dámu. 1. damu, damua. (c). izena. Pena, arrepentimiento, pesar. Eztaukat bakaziñotara joan ezan damuik./ Lan geixegi egiñan damua daukak ala?/ Nik eztaukat damuik Madrillen egonakin. Mertz. ZEREN edo ZEREKIN damua EUKI. 2. dámu izan. (d). du aditza. Damututa egon.  Estar arrepentido de algo. "Damu dot geixao arrapau ez izana" esaten juek gaurko politikuak./ Etzan bere sasoian ezkondu ta oin damu dau, baiña alperrik. NOR-NORK. Orainaldiko formetan entzuten da batez ere.
damútu. (b). da-zaio aditza. Arrepentirse. Auraxe i zan urkamendixa; zela miiña paparrian bera etara-ban; ta sekula etxakola damutu. Hil. (AA BergEus)./ Ondo damutu jakon seme-alabei euskeraz erakutsi ez izana./ Zu ibili ola ta biar ero etzi damutuko jatzu./ Guardasola artu, bestela damutuko zate. Adinekoek NOR-NORI ia beti. Gazteek NOR gehiago. Ik. garbátu, dámu izan.
1. dan. 1. dan, dána. (a). izenlaguna. Todo. Dana nai tta azkenian bapez./ Gizon danak aretxi begira./ Danak busti dia./ Ezin danen gustua eiñ. Ik. gúzti. dána biarréko, dana biarrekúa. (b). izenlaguna. Dena beharrekoa, badaezpadakoa, nola halakoa.   No del todo satisfactorio, de dudosa calidad. dána biarrían. (b). adberbioa. Badaezpadan, ez oso ongi.   Así así, regular. Nerbixotatik pe lengo antzian, osasunez be badakizu... bai, dana biarrian nabill. dana gurako, dana gurakua. (c). (Eibar, Leintz) Handinahia. Dana-gurako, ase ezindako arrapatzaille gaizto bat aren uezaba. (AAG Eibes). danai emonda. (c). adberbioa. Gehiegikeria guztiei emanda, kontrola galduta. Alaba zarrena be danai emonda ei dabil, drogia, erana... danétik. (b). De todo. Denda orretan danetik dago./ Danetik probau bia da. 2. dan, dana. (a). Barritxu orrek dana ta eztana esan dau. Barritxu orrek dana ta eztana esan dau. dána dála. (c). juntagailua. De todos modos. Joatekotan gaittun baiña dana dala abixaigun bezperan. dána daláko, dána dalakúa. (b). O lo (el, la) que fuere. Zu, enago notekin konforme eta diretoriakin ero dana dalakuakin egon nai dot. Gehienetan ero dana dalakua.
2. dan. (a). Kanpai-hotsa, ate-joka eta abarren onom. Dan-dan-dan, irukua joten dabenian danok mezetara.
danagurako, danagurakua. (b). adjektiboa. (Eibar, Leintz) Gutiziatsua, aseezina.   Codicioso, -a, ambicioso, -a, insaciable. Danagurako, aseezindako arrapatzaille gaizto bat aren uezaba. (Etxba Eib)
dánba!. (b). onomatopeia. "Tirotsaren, kolpearen eta abarren onomatopeia. Oillagorrak urten zostan da danba! danba! Lurrera./ Lelengo politto jo genduan atia, baiña geruago danba-danba." (SB Eibetno)
danbára, danbaría. (b). izena. DAUNBÁRA. Danbada, zerbaitek jausterakoan edo txoke egiterakoan ateratzen duen zarata ozena.   Ruido sonoro que producen los objetos al chocar, caer, etc. Etxetik entzun neban farolak jausterakuan etara zeban danbaria. Ik. danbatéko.
danbarrára, danbarraría. (b). izena. Danbarrada.   "Estrépito como de un trueno, de artillería." (Azkue). Goiko pisuan egundoko danbarraria entzun dot bart, armaixua jausi balitz moduan.
danbatéko. 1. danbateko, danbatekúa. (c). izena. Txokearen ondoriozko kolpea.   Golpe a consecuencia de un choque. Danbateko ederra emon jotsak kotxiai arbolian kontra. 2. danbateko, danbatekúa. (c). izena. Danbara.   Ruido de choque Sin. danbára.
danbolintxeruak
© BUAko guztiak
danbolintxéro, danbolintxerúa. (d). izena. TANBOLINTXÉRO. Danbolina eta txistua batera jotzen dituena.   Txistulari-tamborilero. Gaztetan danbolintxerua izan zan. TXANBOLINTXEROK
danbólin-txístu, danbólin-txístua. (c). izena. TANBÓLIN-TXÍSTU, TXANBOLIN-TXISTU. El conjunto de txistu y tamboril. Bastidak danbolin-txistua ederki jote zeban. Txistuari berari ere danboliñ-txistu deitu ohi zaio. Ik. txúntxun, txístu.
danbóliñ.
danboliña
© Jaione Isazelaia
1. danbolíñ, danbolíña. (c). izena. Gaztainak erretzeko danborra.   Tambor para asar castañas. Len danboliñian erretzen zien gaztaiñak. Sin. erré-gáldara. 2. danbolíñ, danbolíña. (c). izena. TXANBÓLIN. Tamboril. Badaki txistua ta danboliña joten. Ik. Txánbolin. lagunarteko danboliña izan. (c). esapidea. AURRENENGO DANBOLIÑA IZAN. Lagunartean umorea jartzen duena izan. Pisto zan gure lagunarteko danboliña./ Berbetan zelebria, beti barria darixola, ta jai eta jolas guztietan aurrenengo danboliña. (SM Zirik)
dánbor, danbórra. (c). izena. TÁNBOR (ORAIN ENTZUNAGOA). Tambor. Txikittan erregiak danborra ekarri zosten.