Hiztegia

A | B | C | D | E | F | G | I | J | K | L | M | N | O | P | R | S | T | U | V | X | Z
ámetz, amétza. (c). izena. . Quercus pyrenaica. Melojo, rebollo, carvallo negro. Haritz mota honi hostora begiratuta igartzen zaio, sartu-une oso handiak baititu. Haritz normala baino gutxiago hazten da eta egur bastoagoa du, baina hobeto aguantatzen ditu lur altu, pobre eta hotzak. Haritzaren ezkurrak aile luzea du, ametzarenak, aldiz, oso motza. Ametzaren azalpeko mintz gorria, egosita, ganaduak errepeetan izaten dituzten garitxoak sendatzeko erabiltzen da. Don.k dio ona dela burtardatzak, pikatxoi kirtenak eta horrelakoak egiteko. Ik. áitz.
amilddu. (d). aditza. (Oñati) Despeñarse. (Izag Oñ). amilka. . 1. amilka. "Dando tumbos." (Izag Oñ). 2. amilka. Saltoka. "Arrixak ekarri dittu amilkak!: qué saltos ha venido dando la piedra!" (Izag Oñ). Adberbio zein izen gisa.
amíll.
amilla
© Jaione Isazelaia
1. amill, amílla. (d). izena. (Eibar) Amildegia.   "Precipicio (culto en Eibar). Alde bixetara, izugarrizko amilla agertzen zan. 2. amill, amilla. (d). izena. (Oñati) Ur korronte indartsua. "Amill ori geratu daiñian: corriente impetuosa." (Izag Oñ). amillak eruan. (c). aditza. (Oñati) Uholdeak edo itsasoak eraman. Gure kotxian paraderua: amillak eruan eta kitto. Ik. arramill, edúrramill, lurrámill, uramill.
amillan, amillana. (Leintz) AMILLEN (EIB.). Haize klase hotza. "Fraka zarren billa" ibiltzen dala esan ohi da. Amillena, erropa zarren billa dabillena. esaera. (Eibar) (SB Eibetno).
amilotx, amilotxa. izena. Parus caeruleus. Herrerillo común, paro azul. (SM). Txori txikia.
amitídu. (b). aditza. AMETIDU, AMETIRU. Onartu.   Admitir Au ezin leike amitidu./ Nik eztakitt zela amititzen jatzun goizeko iruretan etortzia.
amo, amu, amúa. (d). izena. (Eibar) "Anzuelo. Amuakiñ eitten dau arraiñetan ibai ertzetik.
amokó, amokúa. (d). adjektiboa. (Eibar) Amuaz harrapatutako arraina. Amoko legatza askokin obia ostiangua baiño. (Etxba Eib).
amore, amoria(k). izena. Amor, amores. Bere amoriak kontatzen ibili jat./ Eztotse alkarri amore aundirik.
amore-miñ, amore-miñak. (d). Mal de amores. Amore-miñez dago mutilla ta lagaixozu. Gutxi erabilia.
amoríxo, amoríxua. (d). izena. (Eibar) Amodioa.   "Amor. Amorixuagaz gaixorik dago; eta zein da gaitz ori ezagutu ez dabena.
amór própixo, amór própixua. (b). izena. Amor propio. Amor propixo aundixa bia da egunero goizeko seiretan igerira jaikitzeko.
amórragarri, amórragarrixa. (b). adjektiboa. Gogaikarria, nazkagarria.   Latoso, -a, indignante Orren aitta be amorragarrixa galanta izan zan bere denporan.
amorraiñak
© Aitor Usobiaga
amórraiñ, amorráiña. (a). izena. ANBÓRRAIÑ. Trucha.
amorraiñ-erreka, amorraiñ-errekia. (c). Río truchero.
amorrátu. 1. amorrátu. (a). da-zaio aditza. Biziki haserretu.   Rabiarse. Amorratu jakon da ostia soiñu baten asi zan./ Bestiei amorratu jakue, ta etara baba-beltzok, bidia bete, ortuan euzkan jenero danak bota araxe ta. Mertz. NOR-NORI bezala adinekoek. amorrátu eraiñ. (b). dio aditza. Haserrearazi. Ezidazu amorratu eraiñ. Ik. gogaitt eraiñ, asarretu, entendidu, pentsau Ik. asarrétu, gógaitt eráiñ, entendidu, pentsáu. amorrátuta. (c). adberbioa. Asko, oso. Ari amorratuta gustatzen jako zinia. 2. amorratu, amorratúa. (b). adjektiboa. Porrokatua, saiatua.   Muy aficionado, -a. Kazari amorratua da Eustakio. Sin. porrokátu. 3. amorratu, amorratúa. (b). adjektiboa. Rabioso, -a. Txakur amorratu batek ainka ein zotsan. . Ik. txákur amorratu.
amórro, -u. 1. amorro, -u, amorrúa. (a). izena. Rabia, indignación. Amorrua emoten dosta Hendaiara juateko pasaportia erakutsi biarrak. amorro aundirik izan ez. (c). esapidea. Gogo handirik izan ez. Arek eztauka lanerako amorro aundirik. 2. amorro, -u, amorrúa. (b). izena. Ikusiezina, gorrotoa. Egundoko amorrua zostan maixuak. 3. amorro, -u, amorrúa. (c). izena. La rabia, enfermedad canina. Amorruan kontrako bakunia dago biar. Sin. txakur-amórro.
amortzau. (b). du aditza. Gosaldu. Oinddio eztot amortzau.
amortzu, amortzúa. (b). izena. Gosaria.
amóstu. (b). da-du aditza. AMÚSTU, MOSTU. Kamustu.   Desafilar(se) un instrumento cortante Mutikuak arrigaiñian erabili dau aixkoria ta ziero amostuta laga dau./ Segia mostu dot alanbria jota, ta pikatzera noia. Ik. sendátu.