Hiztegia

A | B | C | D | E | F | G | I | J | K | L | M | N | O | P | R | S | T | U | V | X | Z
Azaldittako kardua
© Jaione Isazelaia
azaldeittako kardua
© Jaione Isazelaia
Azáldeittako kárdu, Azáldeittako kardúa. (d). izena. . AZALDITTAKO KARDU. Carlina acaulis. Eguzki lorea. Azaldeitta (Azaldegieta) Bergara eta Oñati artean dagoen mendigain bat da. Sin. éuzki lóra.
azáldu. Sin. azáldu. Ant. azáldu.
azal-kéndu, azal-kendúa. (c). izena. Azal-urratua. Gorputzaren azala kendutako unea.   Rasponazo. Eskillaran jausi eta kriston azal-kendua ein ddot besuan./ Azal-kendu galanta ein ddost zapata txarri orrek orpuan. Sin. narru-kéndu.
azáltsu, azaltsúa. (c). adjektiboa. Azal asko eta mamin gutxi duena.   Pellejudo. Aurten oso azaltsuak dare babak. Ant. mamíntsu.
azanaorixa. Ik. azénaixa.
ázao, ázaua. (d). izena. Sorta (gari-sorta, linu-sorta, etab).   Haz, gavilla. Garixa ebai ondoren azauak eitten zien, da gero gari-metak.
azaoketa, azaoketia. (d). izena. Azaoak lotzea. Uda guztian azaoketan ibiltzen zan baserrik baserri. (Lar Antz) Donatok AZAOKETARAKO ZIRIXA deitzen dio langintza honetarako ziriari. Garixa berakin lotzen dok, bueltia emun da gero azaoketarako ziri bat izeten dok, okerra, puntan kaku txiki batekin, tak, sartu ta arekin estututa geratzen jakok korapilluoi. Don. Ik. eskutada, garílotze, lástazao.
aza-óstro. 1. aza-ostro, aza-ostrúa. (b). izena. Azaren orria. 2. aza-ostro, aza-ostrúa. (Antzuola) "Belarri handiak. Orrek dauzka aza-ostruak." (Lar Antz).
ázaro, ázarua. (d). izena. Giro ona soroentzat. Au dok azarua au, kanpua irabazten jaok (euri gozatsu bat diharduenean esana, adibidez). Hilabeteari zemendi (oso hiztun adintsu eta onek). Bestela, nobienbre.
azárre, azarría. (c). adjektiboa. Handia, galanta.   Grande, robusto, -a. Aspalditxuan ikusteke neukan, da gizona azarria dago Juakiñ./ Mozkor azarria arrapau giñuan./ Eztok azarre-azarria, baiña artu ein biako juau. Mugatuan beti, adibideko azarre-azarria modukoetan izan ezik. Substantiboa artikuluaz edo gabe: gizona azarria edo gizon azarria.
azátz, azátza. (d). izena. Labratutako soroan egiten diren seinaleak (erpilak, madalak, lastoa...) hazia nondik nora erein behar den jakiteko.   Señales que se hacen en los labradíos, con terrones, ramitas, etc. para guiarse en la siembra. Garixa ereitteko-ta lenengo azatzak ipiñi biar izate zittuan. Klem.
azazkal. Ik. atzázkal.
azbéte. (d). zenbatzailea. Hazbete. Atzaparraren lodiera, luzera unitate gisa erabili izan dena. Azbete inguruko zulua dauka tubuak. Ik. árrabete, oinbéte.
azbizar, azbizarra. ATZBIZAR. "Azazkalen bueltan irteten diren azaltxoak.   Padrastro." (Lar Antz).
áze.... (b). A zer...   Menudo, -a... Aze sorgiña eindda dagon ire alabia./ Bart, aze negarrak ein dittuan zuen Peruk. ázelako. (b). (adierazkorra.) AZELAKOTXE. Menudo. Azelakotxe mozkorra ekarri zeban atzo./ Azelakotxe zaratak etara zittuen Á zelakótxe ebaki ohi da normalean.
azélga, azelgía. (a). izena. . Beta vulgaris. Zerba. Arrasate aldean zarba deitzen diote.
azeliñ, azelíña. (d). izena. (Eibar) "Turbina, rueda. Saturixoko indarretxian azelin barrixa ipiñi dabe. Leena ixa ez zan gauza eta txatarretara botako eben./ Agorrakin, amorraiñak larri eta azeliñak geldi." (SM).
azenaixuak
© Jaione Isazelaia
azénaixa, azénaixia. (b). izena. . AZANAÓRIXA, ZANAORIXA. Daucus carota. Daucus carota. Azenaixia oso ona ei da bistarako. Ortuan lantzen da, baina berez hazitakoak ere badira.
azértau. (a). du aditza. Acertar. Azertau giñuan edarki jai artziakin./ Lenengo tiruan azertau neban erbixa./ Ezetz kinielia azertau. Ik. asmáu, igárri.
ázi. 1. azi. (a). da aditza. Hazi, handi egin.   Crecer. Arbola ori ikaragarri azten da. azkeixa dirudi. esapidea. (Antzuola) "Parece clase de crecer mucho." (Izag Antz). 2. azi. (b). du aditza. Criar. Amandriak azi zeban ume ori./ Artua ta esniakin azittako umiak./ Umia eittia ta umia aztia ba ezebe ezalakuan. Mertz./ Txalak aztetik bizi da. UMIA AZI, batik bat. umia azi, batik bat. Umia azi, batik bat. 3. azi, azíxa. (b). izena. Simiente, semilla. Letxuga azixa erosi biarrian nago. 4. azi, azíxa. (c). izena. Semen. Oiñ betenaixuak ekartzen dau azixa, baiña len puestoko ixkua biar izate zan. 5. azi, azíxa. (c). adjektiboa. Crecido, mayor. Antoniok oiñezkero bastante seme azixak dauzka. Neska-mutikoei buruz erabiltzen da batez ere.