Hiztegia

A | B | C | D | E | F | G | I | J | K | L | M | N | O | P | R | S | T | U | V | X | Z
-aga
aáztu
abarka-galtza
abémaria
abíxau
adári
adárzabal
afari
agiñéko miñ
agún
aidézko buélta
Aingeruzar
aitta-mosu
Aitzian jaiotakuak aitzian nai
áixkora-bégi
aize-zúlo
akábatzaille
akostunbrau
álanbre
albista
aldats
aldrebeskeríxa
Algódonera
alkóndara
alpérra izan
amabíko-áundi
ama puntáko
ámen
amoríxo
anaiérdi
andérotza
anezka-etxe
ánjelus
ankámiñ
ansuategi bedar
ántz
aokára
apáldu
ápelo
apreetero
ar
aramaittako
arátuste lóra
arbola-perretxiko
ardiérren
area
árgi
argízai-tánta
arka
arlóte
árnika bédar
árra
arrakalada
arrantxéro
arrasto
arráza
arrézkero
arrímu
arroskara
artakutxa
artatxóri
árto
artz
asétu
áspa
astápotro
astoéme
astúa átzeraka baiño térkuaua izan
áte
atetxákur
atxbítarte égoe
atzbizar
átzeruzka
aundiguráko
aurrebero
áusi
autségun
áxaxa
azátz
ázkar
azpíjan
Ázula
bagill
bajáda
bakóitza
balío izan
banátu
barbantzu
barkátu
barregúra
bárriz
basakatu
basoerdi bat jo
basúrda
bázkai
bedar errailla
beéko su
begirátu
Béizu
belárriko miñán bédar
belozidáde
béndian
berákatz
bérba eiñ
berdéxka
berendixa
berótu
besarte
betekára
bezéro
biarréko
biderátu
bigunkerixa
billotx-adári
birbikiñ
birraldátu
bíur
bizibíde
bizixa
blásta!
bolátoki
bordau
bostéun
bragáu
bríst eiñ
buérda
burdi-burpill
burdiña-salda
burpil-zorrotz
búrtol
buruirítzi
bústi
buztingórri
danbatéko
dardáizu, -o
déittu
denunzíau
desezaun
despístau
diábru
diplomátiko
dispárau
Donostía
drau
dúnba
ebali
ederráldi
edúr-bóla
egaletako zulo
egitteko txokolate
egostura
egur-zan
eju-ejuka
eldúleku
elórrarantza
emezortzi
endemas
enpaiñuz
entiérru -o
épel
érako
erbásanta
erdibíttu
erei
erlátegi
ernári
érpill
errazoi
errédittu
errégu
errekondo
errementáritza
erréparto, -u
erretírau
errezil sagar
errobéro
errópaje
érruki
esámiñ
éskaillu, -o
eskax
éskiña
eskribídu
eskúlan
eskusóka
esné-arro(n)ka
espálda
esplíkau
este-áundi
estrapelísta
eta
etxáflero
etxe-kakatsu
etzan
éun
euri-arrara
éuskerazko dántza
ezaugárri
ézer
ezízen
ezkonsári
ezpáta
ézten
fáltso, -u
fátu
fijo
flámenka
fraille-berbeta
Frantzía Euskál
fúbol
fusturi
gabon-éske
gáiñera
gaizkittu
galda-burdiña
galípot
ganau-soka
ganórabako
garbántzu
garí-ébaitze
garlopa
garróte
gáubela
gaztaimámiñ
gaztekeríxa
géldi
gertáu
gibélurdiñ
gíro
gizen-fáltsu
gobérnante
goibel
goldátu
gonazále
gordáillu
gorriñ-egualdi
gosétu
gramilla
gubi
gustáu
ibilláldi
idolika
igárri
iguinddu
ikastáille
ikúrriñ
il-draun
illentxa
il-píxu
indarrétxe
inguletadora
íntxaur
-iñéro
io
ipurdíko
ipurtokértu
iráun
íriñ
irúdi
irutxikíko bótilla
ítto
itxe
itxúrabarik
itzulikaldera
ixípula
ixúrtu
izéntau
izpíttu
jabóndu
jakíntsu
janóntzi
játor
jazman
Jesusén Bíotz
joán dan
jórra
juanikóte
justútu
kaiñabéra-sáill
kakaíñan
kakáume
kalbóso
kale-txákur
kamioe, -i
kángrena
kanpókalde
kántzer
kaporal
karákter
kareauts
karlistói
karraztarro
kartonérixa
kaskára-bátze
kastataráko
katanárru
katon
kaxk
kejóso, -a
kilikilitsu
kintáda
kirikíxo
kizkúrtu
kobardétu
koipétu
koláda
komante
konbéstante
koniflóra
konprómiso
kontrabísta
kontulári
kórba
korríente
koskábillo bédar
kóta
kriaútza
kuartonérixa
kukuka ibili
kunplídu
kurutzai
lábaiña
labore-úrte
laiñeza
láko
lánga
lanzúrda
laratz
larre motxian azittakua izan
lástazao
láuko
léen
leká-pátata
lepámotz
lera-zapata
Lezárrisoro
limari
lior-lában
litxatu
llána
lokámux
lorabotatzaille
lotsábako
lubera
lur-auts
lurtári
maáts-bátze
maikára
maittásun
máketo
malapartáu
mamarro
mangáu
mántxa
marikoi
markí-mádari
martinetero
mastíkau
mátxet
maxkar
mekáuben!
méndi
menpeko
merketári
mezia (edo errosaixua) esan
Miláitos
minéral
míra eiñ
mittei
modútu
moldiatzaille
móro
mostu
motxárda
múgarri
murríztu
mutilgázte
mútxo
nagíttu
napar-jénte
narrúta
Nebereta
negu-mútil
nerbióso, -a
néure
nóiznai
norbéra
nun ero nundik
obéto
ode-tóntor
odól-juan
ógi
ogí-zati
óilloki
oinguan
óittu
okéla
ola
óluts
ondóez
oneratu
oostu
ordáinddu
orduraiño
orko izena
orren baten
órtik
oskarbittu
ostéra
óta
otsáill
ótzan
paatxa
Pagobedeinkatu
palángana
panpana jo
papuztu
parézer
párte
pasára
Paskúa Udaberríko
patérnoster
páxa
pélota
perdígoi
perretxíku, -o
petenáda
pika -jungura
pikúluze
pinplau
piñu-koko
pipi
pitxí lora
plania pasau
plé éindda
póltsa
pórru
pótaje
potróso
praille
prepáratibo
príntzesa
promésa
pulmoníxa
púntero
púsillo
putzustel
raréza
rékto
sáale
sai
sakáu
salbákonduto
sáltsa
San Juan
San Markos
Santikúrutz
sarden
sartúera
sasóe, -i
satísfetxo
segámaillu
sei
semínaixo
sentímentu
seto
sínfalta
situazíño
soiñu txiki
solómo
sorbéltz
sortu
suarka
suberte
sugan
súr-motz
sutái
tablóe, -i
taka-taka
tanganillo
tária
tati!
teillátu
tenple onekoa edo txarrekoa izan
térzeran
tínta
tirízi
tití-púnta
tolósa bába
topalan
tortéro
tragáu
trankílddu
tremendo
tringo
triskazíño
tróntzo
trunboe
tutulu mendi
txakurkeríxa
txáltxiki
txánpon
txapláta
txarri bédar
txarrítta
txatxuáldi
txibixa
txilbor
tximoso, -a
txingorráda
txipili-txapala
txirlora
txirritola
txístu
txitxi-potxuetan jardun
txolet
txori-káka
txortalári
txukúndu
Txutxúrra
ugar
ukátu
umémiñ
untau
uráundi
ur-érreten
urkúldu
úrren
urritzézko
urtéko ájuste
usakúma, -e
uts
úztau
ximúrtu
zaborreríxa
zakártu
záltai
zankúrutz
zapatz
zapózta
zarpiau
zártzaro
ze
zélula
zepátu
zerráill, -a
zestokára
ziarbide
ziéntoka
zikiríxo
zink
zirikada
zirrinddára
zopaundi
zorna bédar
zórtzi
zubi-ánka
zuma ságar
zurikeríxa
zurtu
buztingórri. 1. buztingorri, buztingorrixa. Arcilla. Ik. búztiñ. 2. Buztingorri. toponimoa. Antzuola eta Oñati arteko mendian dagoen baserria, oso paraje apartatuan, esapide bati bide ematen diona.   Caserío situado entre Antzuola y Oñati, en lugar muy apartado, que da origen a una locución. Formal ezpaabill Buztingorrira bialduko aut kriau. Ik. Pikúlitta.
buztinzuri, buztinzurixa. izena. "Buztin klasia, leku jakinetan bakarrik topatzen dana. Buztingorrixa baiño tenperatura bajuaguetan egosten danez, berori erabiltzen da teillak egitteko, edozein labatan egosi leikiezelako." (SB Eibetno)
búztiñ, buztíña. (b). izena. Arcilla. Plastilinia ta buztiña gustora erabiltzeittue umiak. buztín-lur, buztin-lúrra. (c). izena. Tierra arcillosa. Orturako paraje eskaxa da aura, dana buztin-lurra. buztiñézko, buztiñezkúa. (b). De arcilla. Eskolan buztiñezko figura polittak eitteittue. Ontziez lurrezko esan ohi da, nekez buztiñezko. Ik. lurrézko.
buztiñ-úr, buztíñ-ura. (b). izena. Buztina eta ura nahastuta; errementariek erabili ohi zuten galda egiteko. Galdia eitterakuan, artarako pixkat bai, gu gaztiak giñanian bai usatzen zan buztíñ-ura. Inaz
Canfranc-go estaziñua
© Jaione Isazelaia
Canfránc. (d). toponimoa. Huescako herria. Joan ari Cafranera esaldia entzun ohi zitzaion lehen zenbait adinekori joan hadi pikutara zentzuan. Azken gerratean preso hartutako euskaldunek jardun omen zuten "Batallón de Trabajadores" delakoan Canfranc-eko tunela egiten eta agian hauek sortutako esapidea da.   Pueblo de Huesca que aparece en la locución arriba citada. Oso gutxi ezagutua.
2. da. (a). juntagailua. Juntagailu kopulatiboa eta kausala. Eta. Aurreko hitza /l/, /n/, /r/ edo /z/z bukatzen denean esana. Bestela ere entzun daiteke inoiz. Atzo berandu erretirau nitzan da gaur loguria./ Banoia, berandu nabill da./ Biar da etzi fubola dago. Ik. eta.
1. da!. (c). interjekzioa. Zerbait bat-batean gertatzen duela adierazten duen hitza. Don Manuel. Dotriñia preguntau saltanduan. Ez ekin saillian, e. Da! oiñ lelengua, oiñ erdikua, oiñ atzenekua. Hil. Ik. dí-dá!.
dala. (d). juntagailua. Dela.   Ya sea, bien fuera. Conjución disyuntiva distributiba. Etxian etzan falta janik. Babia dala, artua dala, ogixa dala, ezkeunkan goseik. Mertz. Sin. bada.
dále!. (b). interjekzioa. Erretolika errepikakorra dutenei esaten zaie.   Dále... Eta dale! Eztaukazu beste kontuik? Zer uste dozu, gorra naizela, ala?
daléfuerte, daléfuertiak. (d). izena. (eufemismoa.) Zartadak, belarrondokoak.   Bofetadas, tortas. Ixilik egote ezpaaiz ik artu biaittuk dalefuertiak./ Etxera bustitta joaten giñanian amak dalefuertiak. Pluralean. Gutxi erabilia
dáleketepego. (b). adberbioa. Jota sua, segi eta segi.   Con mucha insistencia. "Dale que te pego". Jakin nik eztaukatela berbetarako gogoik eta zuk daleketepego preguntak eitten./ Orduerdi inguru ibili nitzan daleketepego atia zabaldu naixan kontrako giltziakin. Ik. jóta kéia.
damáikesa. (Antzuola) DAMAIKASA, DAMEIKASI, AMAKASA. 1. damáikesa, damáikesia. (d). izena. DAMAIKASA, DAMEIKASI, AMAKASA. Apaizaren neskamea.   La mujer que lleva la casa del cura y que normalmente vive bajo el mismo techo. Uberan sasoi baten damaikesiak agintzen juan./ Damaikesiak eta abadiak lo oe bardiñian eitten zeben zaratak ibili zittuan. Mugatu singularrean, batik bat. Etim.: «dama de casa». Sin. amakasa (Aram.). 2. damáikesa, damáikesia. DAMAIKASA, DAMEIKASI, AMAKASA. "Pertsona aberatsekin lan egiten zuena, kriaden gainekoa." (Lar Antz).
dámu. 1. damu, damua. (c). izena. Pena, arrepentimiento, pesar. Eztaukat bakaziñotara joan ezan damuik./ Lan geixegi egiñan damua daukak ala?/ Nik eztaukat damuik Madrillen egonakin. Mertz. ZEREN edo ZEREKIN damua EUKI. 2. dámu izan. (d). du aditza. Damututa egon.  Estar arrepentido de algo. "Damu dot geixao arrapau ez izana" esaten juek gaurko politikuak./ Etzan bere sasoian ezkondu ta oin damu dau, baiña alperrik. NOR-NORK. Orainaldiko formetan entzuten da batez ere.
damútu. (b). da-zaio aditza. Arrepentirse. Auraxe i zan urkamendixa; zela miiña paparrian bera etara-ban; ta sekula etxakola damutu. Hil. (AA BergEus)./ Ondo damutu jakon seme-alabei euskeraz erakutsi ez izana./ Zu ibili ola ta biar ero etzi damutuko jatzu./ Guardasola artu, bestela damutuko zate. Adinekoek NOR-NORI ia beti. Gazteek NOR gehiago. Ik. garbátu, dámu izan.
1. dan. 1. dan, dána. (a). izenlaguna. Todo. Dana nai tta azkenian bapez./ Gizon danak aretxi begira./ Danak busti dia./ Ezin danen gustua eiñ. Ik. gúzti. dána biarréko, dana biarrekúa. (b). izenlaguna. Dena beharrekoa, badaezpadakoa, nola halakoa.   No del todo satisfactorio, de dudosa calidad. dána biarrían. (b). adberbioa. Badaezpadan, ez oso ongi.   Así así, regular. Nerbixotatik pe lengo antzian, osasunez be badakizu... bai, dana biarrian nabill. dana gurako, dana gurakua. (c). (Eibar, Leintz) Handinahia. Dana-gurako, ase ezindako arrapatzaille gaizto bat aren uezaba. (AAG Eibes). danai emonda. (c). adberbioa. Gehiegikeria guztiei emanda, kontrola galduta. Alaba zarrena be danai emonda ei dabil, drogia, erana... danétik. (b). De todo. Denda orretan danetik dago./ Danetik probau bia da. 2. dan, dana. (a). Barritxu orrek dana ta eztana esan dau. Barritxu orrek dana ta eztana esan dau. dána dála. (c). juntagailua. De todos modos. Joatekotan gaittun baiña dana dala abixaigun bezperan. dána daláko, dána dalakúa. (b). O lo (el, la) que fuere. Zu, enago notekin konforme eta diretoriakin ero dana dalakuakin egon nai dot. Gehienetan ero dana dalakua.
2. dan. (a). Kanpai-hotsa, ate-joka eta abarren onom. Dan-dan-dan, irukua joten dabenian danok mezetara.
danagurako, danagurakua. (b). adjektiboa. (Eibar, Leintz) Gutiziatsua, aseezina.   Codicioso, -a, ambicioso, -a, insaciable. Danagurako, aseezindako arrapatzaille gaizto bat aren uezaba. (Etxba Eib)
dánba!. (b). onomatopeia. "Tirotsaren, kolpearen eta abarren onomatopeia. Oillagorrak urten zostan da danba! danba! Lurrera./ Lelengo politto jo genduan atia, baiña geruago danba-danba." (SB Eibetno)
danbára, danbaría. (b). izena. DAUNBÁRA. Danbada, zerbaitek jausterakoan edo txoke egiterakoan ateratzen duen zarata ozena.   Ruido sonoro que producen los objetos al chocar, caer, etc. Etxetik entzun neban farolak jausterakuan etara zeban danbaria. Ik. danbatéko.
danbarrára, danbarraría. (b). izena. Danbarrada.   "Estrépito como de un trueno, de artillería." (Azkue). Goiko pisuan egundoko danbarraria entzun dot bart, armaixua jausi balitz moduan.