Hiztegia
ezaupidía émon. (c). esapidea. Dar señales de conocer o de amistad. Nere aurrian egon da baiña eztau ezaupideik emon, da neuk pe etxat kasoik eiñ. Ezezkoan, batez ere.
ezbai, ezbaixa. (d). Eztabaida. Beti ezbaixan dabitz, nok aguantau eren inguruan. (Lar Antz)./ "Ez-bai batzuk: unas discusiones." (Izag Oñ). Ik. ezta baida.
ezbaze. (d). juntagailua. EZPAZE. "Ez bada ze"; baizik eta. Sino. Arek etzeban bakeik nai, ezbaze beriakin urtetzia. Klem. Ori ezta Francon denporakua, ezpaze aspaldiko aurrekua./ Sartu zian Intxortara ez lengo frenteti ezpaze atzeti. Gutxi erabilia.
ezbíar, ezbíarra. (c). izena. Ezbeharra. Desgracia, infortunio. Gau guztian ezta agertu, ta ezbiarren bat pasau ete jakon billurrez neuan./ Ezbiarren bat ezpada, akabauta eukikot Gabonetarako. Sin. oker.
ezdénpora, ezdénporia. (c). Garai desegokia. Naiz eta izotzak loria bota, berriz be loratuko da sagarra, baiña ezdenporako loriak frutu gutxi emoten dau./ Gauzak ezdenporan eitten zalia za zu be.
1. éze, ezía. (c). adjektiboa. Umela; zuraz eta suegurraz ia bakarrik. Húmedo, -a, referiéndose casi exclusivamente a madera y leña. Egur ezia sartu dau eta oiñ egundoko keia./ Suegur asko daukau, baiña geixena ezia, igarra gutxi./ Bota giñuan aitza oinddio ezegixa dago zerrarako. Arropa umela, edo ezkua, bedarra bustia edo astuna . Ik. ézko, úmel, igar.
2. eze. 1. eze. (c). juntagailua. Ezen. Partícula que se usa en oraciones consecutivas. Ainbeste aldiz eskatu dosta eze, azkenian emon ein dotsat./ Ain da astuna eze, mundu guztiak ies eitten jao./ Ain ardau ona dagok eze, pena emoten jostak saltzia. (SM Zirik).
Aditza indikatiboan, inolako eraskinik gabe. Geldialdia egin ohi da eze-ren ostean. Aldrebesko aldera ere esan daitezke, eze bukaeran dela: Mundu guztiak ies eitten jao, ain da astuna eze./ Lo artze zeban, ain zeuan nekatuta eze. 2. eze. (c). juntagailua. ZE. Ezen. Partícula que se usa en oraciones causales explicativas; porque, pues Gero etorri zaittez laguntzera, eze bestela ezingot lana akabau./ Gaur zeuk eiñ errekauak, ze bestela eztot dentistiana joateko astirik izango. Sin. zegaittik eze. 3. eze. (c). juntagailua. Solo que. Se usa al final de frases que aclaran Neska politta da, tonta samarra izatia eze./ Galizia paraje ona da bakaziñotarako, urriñ egotia eze. -t(z)ia eze, ia beti. 4. eze. (c). juntagailua. Esaldi konpletiboen hasieran adineko jendeak sarri erabilia. Que (ilativo), precediendo a oración completiva. Brauliok esan zeban eze erretiroko papelak oinddio eztittuala eiñ./ Oinddio zuen aittajunak ziñuan eze berak amar errotatik gora ezautuittuala Ubera aldian.
ezébe(z). 1. ezebe(z). (a). zenbatzailea. Ezer ere (ez). Nada. Ori tta ezebez, igualak./ Eztot ezebe nai. Gazteei «eztot ezebez nai» entzuten zaie. Bigarren ez hori soberan dago, jakina 2. ezebez, ezebéza. (c). izena. La nada. Gutxi dala diñok? Ezebeza dok obia... Testuinguru honetan «bapeza» esaten da gehiago. Osintxuko Mertzedesek EZERREZA dio. Emakumia, orduan e, geizki bizi izen zan emakumia, geizki, oso geizki be. Ezerreza. Mugatu singularrian ia bakarrik. Ik. bapez, ez. ezebezéra etórri. (c). esapidea. Reducirse a la nada, mermar mucho. Perretxikuak zartaiñera botatakuan ezebezera etortzen die./ Sasoi baten aberatsak izan zien, baiña oiñ ezebezera etorritta dare.
3. ezebez, ezebéza. (c). adjektiboa. Kaxkarra, nanoa. Poquita cosa, de poca valía o consistencia. Antonion semia? Azurra ta azala besteik ezta. Jesus, auraxe da gauzia ezebeza./ Zela izan leike personia ain ezebeza
ezebezítos. izena. OHO. Aranzadi ikastolan hala deitzen zieten (1994 ingurua) OHOko azken zikloko gazteenei ( Seigarren maillakuak ezebezitos die, zazpigarrenekuak zeozesitos eta gu zortzigarrenekuak, aundixak, eztaukau izenik. Soldaduxkako «conejo», «padre», «abuelo»ren gisakoa. Hizkuntza aldetik begiraturik, oraindik sormenerako gaitasun txiki bat badela pentsa daiteke, nahiz eta kezkagarria den erdal atzizkia, eta motibo hobe bat erabili ez izana.
ezebéztu. (d). du aditza. Ezereztu, eskastu, zerbait ezer gutxi izatera etorri. Volverse deficiente una cosecha, una planta, etc.; desmejorar mucho una persona, animal o cosa. Babia, azken euri onekin ziero ezebeztu da./ Maria, gaixua pasau zebanetik, ziero ezebeztuta dago.
Sin. eskástu.
ezégatik (pe). adberbioa. Ezergatik (ere). De ninguna manera. Ezin zeban ezegatik txakurra soltau./ Ezegatik pe eneuke lagako lan au. Sin. ezéla (be), ezétara (be), iñolá be, iñótara (be).
ezekan. adberbioa. (Antzuola) Ezezko ustean. Ezekan-ezekan, jertsia iñ ddot./ Ezekan-ezekan Trekuztik bueltia iñ ddu.
ezéla (be). (b). adberbioa. Inola (ere). De ninguna manera. Ezin ddot kinielia ezela azertau./ Ezin ddau ezela be titulua etara. EZELÁ BE, batik bat. Sin. ezégatik (pe), ezétara (be), iñolá be, iñótara (be), iñúndik iñóra.
ezeláko, ezelakúa. (c). izenlaguna. Inolako. De ninguna clase. Perretxikutan izan naiz, baiña eztot topau ezelakoik. Ez onduak, ez txaltxak, ez ezelakuak./ Ezelako esplikaziñoik emun barik alde ein ddau etxetik. Sin. iñolako (Bergarako kalean erabiliagoa, baina bestela ez).
ezenbe. (c). Ezeren ere. Danok ezenbe akorduik barik bazkaitten geontzela radiotik emun juen notizioi. (AA ArrasEus, 243. o.).
ezéntzun eiñ. (b). esapidea. Hacerse el sordo. Ia zorrak noiz pagau biaittuan preguntau jat baiña ezentzun ein ddau. Ik. ezikúsi eiñ.
ézer. (a). izenordaina. En frases afirmativas e interrogativas "algo", en negativas "nada". Deklinatuta: ezek, ezei, ezen, ezendako, ezekin, ezetan, ezeta(ra)ko, ezetatik, ezetara, ezetaraiño, ezegatik... Ezer ez eta festa. esaera. EZER EZ ETA PESTA. "Asko hitz egin baina gero ezer ez; baita itxura ematen duena, baina ezer ez dena ere." (Lar Antz) beste ézer ézian. (b). esapidea. A falta de otra cosa. Beste ezer ezian ezta txarra ogixa. ezer gutxi. (b). Poca cosa. Ezer gutxi balio dau barriketan ibiltziak./ Zerbaitt irabazten dau baiña ezer gutxi. ezérki. (d). Ezer, zerbait. Gure aitajaunari honelako esaldiak entzuten genizkion: Ekarri dozue ezerki?/