Hiztegia
éuzki, éuzkixa. (a). izena. Eguzkia. El sol. Euzkittan, euzkittatik, euzkittara... «Al sol», etab. Euzkixa nora, zapixak ara. (c). esaera. 1. "Komeni denaren arabera jokatzen da." (Lar Antz). 2. "Nahi duten modura erabiltzen gaituzte." (Lar Antz).
euzkí béro, euzkí berúa. (c). izena. Eguzki indartsua. Jotia (garia) agostuan komeni, euzki berua komeni izeten da ta. Aniz. euzki epeletan. (c). da-du aditza. Eguzkitan, honek oso gogor jotzen ez duenean. Ederki egoten da euzki epeletan liburua irakurtzen./ Etorri zaittez ona euzki epeletara. éuzkixak pasáu.. (b). du aditza. Coger una insolación. Plaian luak artu ta euzkixak pasau, itxuria, ta gaixki dago ospittalian.
éuzki lóra, éuzki lória. (c). izena. . Carlina acaulis. Eguzki lorea. Carlina angélica, cardo rizado. Ateburuetan, oineztarriaren arriskutik babesteko, antzinatik jarri ohi den lorea. Gaur egun ez dago ohitura handirik inguru hauetan. komentario 1 Sin. Azáldeittako kárdu, kardú lóra.
euzkí-bégi, euzkí-bégixa. (b). izena. Egutera, eguzkiari begira dagoen parajea. Lugar soleado y airoso; solana. Zuen basarrixa euzki-begixan dago, paraje ederrian. Euzki-begi esanagoa da euzki-alde baino. Sarri Sin. gisa erabiltzen badira ere ez dirudi beti direnik. Euzki-alde eta izotz-alde antonimoak dira eta haran baten bi aldeez ari dira; euzki-begi eta aiñube ere antonimoak dira, baina haranaren bi aldeez baino gehiago paraje bakoitzaren orientazioaz ari dira. Sin. euzkierripa (Lein.), ibargi (Oñ.).
Sin. eútegi, euzkierripa. Ant. ibargi.
euzki-galda, euzki-gáldia. (c). izena. (Eibar) Sol abrasador. EUZKI-GALDATAN, batik bat. Eguardiko euzki-galdatan etorri biar zian da. (Etxba Eib)./ Zela egon leike hor, eguzki-galdatan?! (SB Eibetno).
euzkí-álde, euzkí-áldia. (c). izena. Eguzkiari begira dagoen aldea. La solana. Euzki-aldian negua bigunaua izaten da izotz-aldian baiño. Ant. izotzálde. Ik. áiñube, eútegi, euzkí-bégi.
euzkíarte, euzkíartia. (c). izena. Eguzkiartea. En los días nublados, intervalo en que luce el sol. Claros. Egun illuna gaurkua, eguardi aldera euzkiarte batzuk izan die, baiña... Sin. ostárte.
euzkierripa, euzkierripie. izena. (Leintz) Egutera.
Añubekuek etxok korriruten eta euzkierripakuek, barrez, dexkoidetan baaz dana jota aidien. (AA ArrasEus, 210. o.). Sin. euzkí-bégi.
euzki-gorde, euzki-gordía. (c). izena. Eguzkiak jotzen ez duen lekua. Egualdi edarra ein juan, baiña euzki-gordietan-eta izotza kendu be etxuan eiñ egun guztian.
eúzkittu, eúzkittua. (d). izena. Eguzkitua. Berotualdia eguzkitan. Onei baboi ondo etorriko litzakixuek euzkittu bat. Klem.
éuzkixak pasáu.. (b). du aditza. Coger una insolación. Plaian luak artu ta euzkixak pasau, itxuria, ta gaixki dago ospittalian.
ez. 1. ez. (a). No.
ez zera. (b). esapidea. Besteak esandako ezezko esaldiari aurka egiten hasteko esapidea. Eztaukala dirurik? Ez zera. Nun jauzkak pa terrenuekin etaratako milloiak?
2. ez, éza. (c). izena. El no, la negación. Neskian eza artu zebanian burua galdu zeban./ Baezpada eskatu daixogun, eza beti daukagu. (Etxba Eib).
3. ez, éza. (c). izena. La carencia. Diruik eza txarra da baiña osasunik eza txarraua./ Lanik eza prolema aundixa da.
Partitiboaren ondoren doa sarri, baina bestela ere bai: Diru geixegixa eztok ona izango baiña eza eztok asko obia./ Eza ezautu eztabenak etxok apreziatzen ze dan ogi zurixa. Gure aurretiko zaharrek asko erabiltzen zuten berba hau ezera jarri. esapidea. Ez egitera ohitu. Eguraldiaz, euririk ez egiteaz, batik bat. Trumoia eta zarraparria ugari, baiña ezera jarritta dago bai, eta gaur be eztau euririk eingo.
ezárri. 1. ezarri. (c). du aditza. Empotrar, acoplar. Paretan ezarrittako bi armaixo dauzke./ Ixilik ezpaago paretan ezarriko aut./ Tratoriai goldia ezartzen jako.
Educación de basarri, mokuak kendu eta praketan ezarri. (c). esaera. Kaletarrek baserritarrei esaten omen zieten burlaizez. 2. ezarri. (d). du aditza. Oilalokari habian arrautzak jarri txitak atera ditzan. Colocar huevos en el nido de la clueca para que los empolle. Arrautzak ezartze jakon oillolokiai txitak etaratzeko. Arrautzak ezarri. Lokatuta zeuan oillo bat ipintze zan da arek etaratze zittuan txitak. Ogetabat arrautza uste dot izete ziela. Etxakixat zenbat egun biar izete zeben txitak etaratzeko, baiña ogetabat arrautza izete ziena bajakixat. Klem./ Oillua ezarritta dauku. Don./ Gaur goizian oillua arrautzekin ezarri dot. Klem.
3. ezarri, ezarríxa. (d). izena. Apustua egiterakoan botatzen den diru-seinalea. La echa del juego. Posturia eindda gero atzeraka eiñ ezkero kontrarixuandako izaten da ezarrixa./ Bost milla duroko ezarrixa ipinitta dauke.
Ik. bago. ezarríxan. (d). adberbioa. Trabesean. Boletan ezagutu dut bakarrik. Apostar dinero con otra persona en la bolera, respecto a la tirada de otros. Luis Mariri milla pezeta irabazi najotsan ezarrixan./ Ezarrixan eingostat. Sin. trabesían. Ik. kontrafabóre jokatu, trabes. 4. ezarri, ezarríxa. (d). adjektiboa. (Eibar) Gaixo samar, sukarrarekin-edo. "Febriciente, cargado (un enfermo). Lagun gaixua ikusten izan gara eta ezarrixa topau dogu. . 5. ezarri, ezarríxa. izena. EZÁRRITAKO, -UA. Erantsia. "Postizo, añadido. Gauko andrakumiak, erdixa baiño geixago, ezarrixa./ Ipoiñ orrek, gauza asko bedorrek ezarritakuak. 6. ezarri, ezarríxa. (d). izena. (Eibar) Kanpotarra, arrotza. "Intruso, advenedizo. Ez da a bere odolekua, ezarrixa baiño.
ezáuera. 1. ezauera, ezaueria. (c). Ezaguera, kordea. Conocimiento. Sin. kónorte. ezáueria etorri. (c). esapidea. Kordea etorri. Sin. kónortia etorri. ezaueria galdu. 1. ezaueria galdu. (c). esapidea. Kordea galdu. 2. ezaueria galdu. (c). esapidea. Inor ezagutu ez burutik joanda egoteagatik.
2. ezauera, ezaueria. (c). Ezagupidea, ezagutzearen adierazpena. Sin. ezaupíde. ezáueria emon. esapidea. Ezagupidea emon. Kalian sarri ikusten dot baiña eztau ezauerarik emoten. Sin. ezaupidía émon.