Hiztegia

A | B | C | D | E | F | G | I | J | K | L | M | N | O | P | R | S | T | U | V | X | Z
apártau
apópillaje
apártau. 1. apártau. (a). du aditza. Banatu.   Apartar, separar. Burrukan zebitzenak apartatzera juan, da kristonak emun zotsen. Sin. sepárau, banatu. 2. apártau. (b). du aditza. Aukeratu.   Elegir, escoger. Apartaizu geixen gustatzen jatzun jertsia, neuk erregalatzen dotsut eta. 3. apártau. (b). da aditza. Separarse, divorciarse. Andra-gizonak aspaldi apartauta dare./ Apartatzekotan ei dabitz. Sin. sepárau. 4. apártau. (b). da aditza. Aldendu.   Alejarse, separarse. Etzan atsalde guztia aman ondotik apartau./ Goizian apartau giñan da ezkiñuan gaberarte alkar ikusi. Sin. sepárau. 5. apártau. Ik. bíllotxak apártau.
apárte. 1. apárte. (b). adberbioa. Urrun.   Lejos. Uberatik bastante aparte eitten da Anguzar./ Olako kalamidadiak etxe ingurutik aparte obe. aparte ibili edo izan ez. (b). Urrun izan ez. Lagunei bota kulpia, baiña eu be ez itzan aparte izango. 2. apárte. (b). adberbioa. Bereizirik, bakarrik. apárte ártu. (b). Norbait taldetik aldendu, hitz egiteko edo. Neskatillia aparte artu neban da gauzak garbi esan notsan. apárte éuki. (b). Berezita izan. Kajako diruak aparte dauzkat. apárte lága. (b). Berezita utzi. Sagar ustelak aparte laga. 3. apárte. (c). juntagailua. Izan ezik.   Excepto. Sukaldiaz aparte, etxe geixena erre jakue./ Len esandakuaz aparte mutill ona da./ Ortik aparte eztaukat ezer esateko. ZEREZ edo ZERTATIK aparte. 4. apárte. (b). juntagailua. Gainera.   Además. Lenguaz aparte beste problema bat pe badauke.
apárte ártu. (b). Norbait taldetik aldendu, hitz egiteko edo. Neskatillia aparte artu neban da gauzak garbi esan notsan.
apartéko, apartekúa. (b). izenlaguna. Berezia edo aparta dena.   Extraordinario. Natibittate eguneko bazkaixa apartekua izate zan./ —Ze berri? —Eztago aparteko berririk./ Biotzerriak nago, eztou aparteko bazkairik ein baiña ZEREZ edo ZERTATIK aparte.
apatxa
© Iñaki Arana
ápatx, apátxa. (c). izena. Abere azazkala, hau bikoitza denean, ardi, txerri edo behietan bezala. Zaldiek-eta bakarra dute eta honi pelu deitzen zaio.   Pezuña de animal, cuando ésta es doble. Ardixak apatxak eukitze jittuk eta zaldixak, berriz, pelua. Apatxetako miñ edo ankamiñ deitzen zaio ardien hanketako gaitzari. Ik. ankákasko, ankámiñ, pélu, -o. apatxak euki. (c). esapidea. Tener (o ser un) manazas. Orrek eztittuk eskuak, orrek apatxak dittuk.
ápatxi eiñ. (b). du aditza. (haur hizkera.) APATX EIÑ. Eseri. Haur-hizkeran, batik bat.   Sentarse. Apatxi eiñ nere altzuan, otsuan ipuiña kontaukotsut eta.
ápatz, apátza. (d). izena. (Oñati) "Cuenco grande de madera para cuajar la leche." (Izag Oñ).
apaztu. (d). aditza. (Oñati) "Enfriar o mezclar la leche u otro líquido echándolo repetidas veces de un recipiente a otro desde cierta altura." (Izag Oñ).
ápea, ápeia. (b). izena. Pinu eta eukalipto arbolen enbor mehe samarrak, motz ebakirik papergintzarako saltzen direnak.   Troncos bastante delgados, generalmente de pino o eucalipto, que sirven para la fabricación de papel. Bizimodua gora ta apeian preziua bera./ Apea pillia jausi jako kamioiai tranguan. Ik. estério, púntale, material.
apelídu, apelidúa. (b). izena. APELLIDU. Apellido. Ik. ízen.
ápelo. (d). izena. Zaldian (jarri) azpian ezer ipini gabe.   A pelo. Neuk esango neuke, “Joño, ápelo jarri aiz?” Don.
ápenas. (b). Ezetz dirudi, ez nonbait.   Parece ser que no. Apenas osasun geixegi daukan alkatiak./ Apenas gustatzen jakon gaitzizenez izentatzia./ Apenas oinddio lana akabaurik izan bia daben. Aditzak -n hartzen du. Apenas, ka, ere esaten da erantzunetan. Ik. ka.
ápetxo artu. (c). esapidea. Serio hartu.   Tomar a pecho. Aretxek artzen zittuan gauzak apetxo. Broma gutxi zeukan arek.
apill. Ik. apríll.
ápio bédar, ápio bedárra. (d). izena. . APIXO. Apium graveolens. Apio acuático. Bi urte behar ditu hazten eta hiru lau arrabete hartzen ditu. Kirtena adartsua eta barrutik hutsa da. Berde distiratsua, perrexil usain oso gogorra du. Lur hezetan hazten da. Puxika, giltzurrun, gibel, erreuma eta abarrendako ona omen da. Mota bera, baina ortuan hazia, handia, azoketan saltzen da, kanpotik ekarrita, batik bat. Ik. errúda.
apionian ill. (Eibar) APIONAU. Ehiztari giroko esaldia. Lurrean geldirik edo oinez, hegan hasi baino lehen, doan hegaztia hiltzeari esaten zaio. Ehiztariek ehiza mota hau ez dute aintzakotzat hartzen. Jarritasek zazpi eper bota jittuk, baiña sei apionian. APIONAU, APIONIAN IBILLI: oinez ibili. (AAG Eibes).
apixia
© Jaione Isazelaia
apixan
© Gorka Ortega
ápixa, ápixia. (a). izena. (Bergarako kalea) ÁFIXA (OÑ., LEIN.), ABIXA (EIB.). Habia.  Nido. Zozuak asitta dare apixagiñan. aápixa dio Donatok. Sin. kaixola (Lein.). Sin. káixola. abixondoko arrautza. "Huevo de reclamo. Postizua arrautzia. Abixara jun deittian arrautzia eitteko! Bestela oillo batzuk manixia hartzen juek eta beste leku batera juten dittuk abixan ein barik" (Eibetno). Sin. ondoko. apixia ikasi. (d). aditza. Habia non dagoen deskubritu. Ama, ama, oilluei afixia ikesi dutzau. (AA ArrasEus, 215. o.). / Goazen txori-apixak ikastera. Ik. ikasi.
ápixaldi, ápixaldixa. (c). izena. Habialdia. Hegaztiek ateratzen duten txitaldi bakoitza.   Pollada. Oillolokiak etaratzen daben txitaldixa; apixaldi bat. Klem. Ik. txitáldi.
apixo. Ik. ápio bédar.
ápo. 1. apo, apúa. (c). izena. Aketza. Txerri emeak estaltzen dituen txerri arra.   Verraco. Apua ezta gauza okelarako. Sin. apote. Sin. txarrápo. 2. apo, apúa. (c). izena. (adierazkorra.) Andrezalea, putazalea... Apo galanta izan dok bere denporan. Sin. apote. apótan eiñ. (d). esapidea. (Eibar) Putatara joan. Apotan izan da erbeste aldetik. (Etxba Eib).