Hiztegia

A | B | C | D | E | F | G | I | J | K | L | M | N | O | P | R | S | T | U | V | X | Z
bíki, bíkixa(k). izena. BIRKI (LEIN.). Gemelo(s), mellizo(s). Mariak bikixak eukittu./ Anai bikixa il jako. Ik. íruki.
bikialdi, bikialdíxa. (c). Bikiak eduki direneko aldia. Bi bikialdi izan zittuan bata bestian atzian.
bikoitz. Ik. bíkotx.
bikóte, bikotía. (c). izena. Biko taldea.   Grupo de dos. Zazpi urteko neskatillia ta zortziko mutikua, bikote politta./ Bi ondo beltz aundi ekarrittu. Azelakotxe bikotia. Bikote, irukote edo irukonde, laukote, etab. Ez da senar-emazte edo pareja esateko erabili ohi. Ik. irukóte.
bíkoti, bíkotixa. (d). izena. Bikoitza.   Doble. Etxe onekua ero zera baldin bazan, arrio bi; arrio bikotixa, aura ba grandia zan. Gure aittajauna ori arrio bikua ei zan. Ben./ Iru susa topau najittuan, edarrak, bat bikotixa gaiñera. Hitz ia galdua. Ik. bíkotx.
bikotxa
© Gorka Ortega
bíkotx, bíkotxa. (c). BIKOITZ. Bi atal edo parte berdin dituena.   Doble, compuesto de dos partes. Arrautza au gorringo-bikotxa da./ Batzuk potro bakarrak izateittuk eta beste batzuk potro bikotxak./ Basarri batzuk bizitza bakarrekuak die ta beste batzuk bikotxak (edo bi bizitzakuak)./ Aurten amar bikotx eta iru irukotx jaio zittuan (bildotsak). Bergaran BIKOITZ ere entzun daiteke, Leintz aldera BIKOTX. Ik. bíkoti, irúkotx.
Bílbo. (a). toponimoa. Bilbao. bértan bílbo!. (c). Zerbait bitxia ikusitakoan
bili, bilixa. izena. (Eibar) Etxeko ahatea. Ik. páitta. bili-bili. 1. bili-bili, bili-bilixa. (Eibar) "Haur-hizkeran, ahatea. Ikusizu, bili-bili mamatan. 2. bili-bili. "Llamada para atraer patos y ánades." (SB Eibetno).
billa. (a). posposizioa. En busca (de), a la busca (de). Perretxiku billa nabill./ Zure billa nator. billa joan. (b). aditza. BILLA ETORRI, JARDUN, IBILLI, BILLAKA. BILLA JOAN, ETORRI, JARDUN, IBILLI. BÍLLAKA. (b). Buscando Atsalde guztia billaka ta billaka jardun giñuan, baiña alperrik. Ik. billáu.
billáu. (a). du aditza. Bilatu.   Buscar?, encontrar. Antiajuak bilau ezindda nabill./ Perretxiku pillia billau neban. Erdaraz "buscar" eta "encontrar" bereizten badira ere, Bergaran, gaur behintzat, "buscar" billa ibilli esan ohi da, batik bat, eta "encontrar" billau edo topau. Lengunian treberian billa nebillela e billau najuan morokill-galdaría, burdiñazko galdaria. Don./ Mandazaiñen batzui urria galdu, eta gero ulixa basarrikuak billau zebela, eta orduan gogortu ziela basarri ortakuak. Klem. Ik. topáu.
billoba, billobia. "Nieto." (Lar Antz)
billósik. (c). adberbioa. BILLÓTXIK, BILLOTZIK, PILLOSIK (LEIN.). Biluzik.   Desnudo, en cueros. Billotxik ibiltze ei da etxian. Ubera eta Angiozar aldean batik bat. Sin. narrugorríxan, narrútsik.
billóstu. (d). da-du aditza. PILLOSTU (LEIN.). Narrugorrian jarri.   Desnudar(se). Billostu ta errekan baiñau giñan. Sin. narrugorrixan jarri. Ik. billósik.
bíllotx, billótxa. (a). izena. BILDOTX. Bildotsa, arkumea.   Cordero. Urtebete duena eta aurrerako lagatzen dena: urtebillotx. Ardixan kulpak bildotsak pagau. esaera. (Antzuola) "Haundiaren hutsak txikiak ordaindu behar." (Lar Antz). bíllotxak apártau. (c). Bildotsari amaren erroa kendu, hartzea eragotzi. Billotxak apartau ein bia dabe. Don.
billotx-adári, billotx-adaríxa. (c). izena. Urtebete arteko ahari gaztea. Aurretik esaten jako billotx-adarixa, billotxa urtebete arte, ta gero adaritua, gero adarixa. Luis. Emea denean arkazte edo urtebillotx. Ik. adáritxo.
billotx-batzeille, billotx-batzeillía. (d). izena. Artzainei bildotsak erosten ziena gero saltzeko. Olaxe billots-batzeilliei, rebenderei; orduan be bai rebenderei. Ni txikixa nintzala, gaiñera, kotxeduna etorte i zan e, karroduna Osintxura. Hil. Sin. rebéndera.
billotx egurra
© Jaione Isazelaia
billotx égur, billots egúrra. (d). izena. . evonymus europaeus. Basaerramua, zapatariegurra.   Evónimo, bonetero. Pare bat hiru bat metro har ditzakeen zuhaixka-sastraka, gure sasi eta bazterretan bastante ugaria. Fruitua lau ataletan banatua du eta heltzen denean gorri-arrosa izaten da. Bonetearen antza du, hortik erdal izena. Eskulanetarako asko erabili izan da, lantzeko erraza delako.
bíllur, billúrra. (a). izena. Beldurra.   Miedo. billur izan. (d). aditza. Tener miedo. Elipsiaz entzun ohi da gehienetan. Beste gauza batzukin pasatzen dana, aura falta balitz, norbera billur. Hil./ Zer, billur jaten ala? Zer, billur jaten ala? billurra artu. esapidea. Coger miedo. Bilurra artu dotsat bolantiai. billurra emon. esapidea. Dar miedo. Eskupetak billurra emoten doste. billurra euki. Tener miedo. Zartzaruan billurra daukat. billurra sartu. Meter miedo. Umiei billurra sartzen ibiltzen da. billurrak agindu. esapidea. "Beldurra nagusitu. Mutikua nintzala, ola mezetan ero, sua daixola ikusi neban (sorgiña), billurrak ainddu ostan, olako begitanziño bat pasau jatan... Ori goguan daukat." (Lar Antz) billurrak egon. esapidea. BILLURREZ EGON. Beldurrez egon. Nota txarrak etaraittu ta aman billurrak dago. billurrán billúrrez. (c). esapidea. Beldurrak eraginda. Billurran billurrez laga fusillak eta alde ein zeben. billurrez aidian egon. esapidea. Oso beldurtuta egon. Billurrez aidian sartu nitzan diretorian ofizinara. billurrez egon. (a). esapidea. BILLURRAK EGON. Estar de miedo. lapur bíllur bárik. (c). esapidea. Majo edanda. Atzo lapur billur barik etxeratu giñuztan.
billurgárri. 1. billurgarri, billurgarríxa. (a). adjektiboa. Beldurgarria.   Que da miedo, temible. Egualdi billurgarrixa euan. 2. billurgarri, billurgarríxa. (b). adjektiboa. Oso handia.   Enorme. Jente pilla billurgarrixa etorri zan bertsotara./ Eztakik zelako etxe alia ein ddaben. Billurgarrixa. 3. billurgarri. (c). adberbioa. Beldurra emateko moduan. Zuen mutikuak billurgarri zebitzen arbola puntan. 4. billurgarri. (c). adberbioa. Asko, ikaragarri. Ermua billurgarri asi da aspaldixan./ Billurgarri jaten dau orrek.