Hiztegia
tirágoma, tirágomia. (b). izena. Tiragomas. Tiragomiakin eitte giñuan txorittan.
Gaurko umeek (zer den dakitenek), TIRÁGOMASa.
tíraka. (a). adberbioa. Tira egiten. Praketatik tiraka daukat denpora guztia ume petral au./ Zetan zebitzen goizian kable orri tiraka?/ Etzaittut txori txikixei tiraka ikusi nai. NONDIK edo ZERI tiraka.
tirakára, tirakaría. (b). izena. Tirakada, tira egiten den aldia. Sokatiran iru tirakarara jokatzen da./ Tirakara bat eixok burdi oni./ Azelakotxe tirakarak eitten zotsan zigarruai.
tíran egon. (b). aditza. Estar tenso, en tensión, un objeto, una cuerda generalmente. Ekilibristia ibili deiñ sokiak tiran egon bia dau. tiran lana eiñ. (d). esapidea. Trabajar a tracción un madero (etxegintza). Ik. zutittara lana eiñ.
tirátu. (Leintz) TIRETU (LEIN.). 1. tirátu. (b). dio aditza. Tirar, estirar. Ezidazu praketatik tiratu. Ik. tira eiñ. 2. tirátu. (b). aditza. TIRETU. Motor bat indartsu ibili. Ostera tiretu, lauen zerbaitt baiñe aldatz goran bapez, astuaz be hareaz baiño aguruau. (AA ArrasEus, 208. o.)
3. tirátu, tirétu. (b). du aditza. Tximiniak kea kanpora atera. Tirar una chimenea. Ze moduz tiratzen dau zuen tximinixiak? 4. tirátu. (b). dio-du aditza. Tiroa bota. Disparar. Txantxangorrixei be tiratzen dotse azkenian./ Anporretatik pe tiratzen oskuen guri. Fran./ Tiratu neban ilunetara ta basurdia jo. Sin. tiro eiñ, tirua bota. 5. tirátu, tirétu. (d). aditza. Errementaritzan, tresna bati ahoa atera. Galtzairuzko llanta bat pegatze akon aixkoriai, tta a gero a tiratu mallukiakin jota, ta gero tenplau. Inaz.
6. tiratu, tirétu. aditza. (Eibar) "Materixala zulo batetik pasau eragiñez, luzetu, mehetu edo neurrixan jarri. Hotzian zein beruan egin leike." (SB Eibetno).
7. tiratu, tiratúa. (b). izena. Cansancio debido un esfuerzo intenso, matada. Kriston tiratua artu najuan muebliak etxetik etaratzen./ Azelakotxe tiratua artu giñuan Aixkorri igotzen. TIRATUA ARTU, gehienbat.
8. tiratu, tiratúa. (c). izena. Zantiratua. Sorbaldan daukat tiratua. Ik. zantirátu.
tirízi, tirizíxa. (d). izena. Ictericia, hepatitis. Ba oixe, hepatitis; len tirizixa esaten jakuan orri. Ori-ori eindda ta, kaxkartuta ta, jateko gogoik ez, botaguria betik eta; tirizíxa. Don.
tíro. 1. tiro, tírua. (a). izena. Tiro, disparo, explosión. Eskupeta tirua entzun da./ Azelako tirua etara bia daben puxika orrek. TIROBATEKO. TIROBAKAR. Tiro bateko eskupeta. TIROBIKO. Tiro biko eskupeta. Eskupeta bi jaukaraz: tirobakarra eta tirobikua. (SB Eibetno). tiro eiñ. (b). TIRUA EIÑ. Disparar. Sasi artera ein najuan tiro. Sin. tirua bota, tirátu. tíroka. Tiroak botatzen. Bentanatik tiroka asi zan. tírua bota. 1. tirua bota. (a). aditza. Disparar. Ikusi orduko tirua bota najotsan erbixai. Sin. tiro eiñ, tirátu. 2. tirua bota. esapidea. "Gezurra edo exagerazio bat esan. Orrek botatze jittuk tiruak!" (Lar Antz). 3. tírua bota. esapidea. "Hizkuntza baten gaizki esaten den hori eta horrek sortzen duen belarriko mina, 'dundurixua'. Gure mutikuak botatze jittuk tiruak, euskeraz aaztu in bi jaku, ze da baiña au." (Lar Antz) tírua eiñ. 1. tírua eiñ. (a). aditza. Explotar.
Tirua ein ddau kubiertiak. 2. tirua eiñ. (a). aditza. TIRO EIÑ. Disparar. Zeiñek ein ddau etxeaurrian tirua? 3. tirua eiñ. (c). esapidea. TIRO EIÑ. Kirolari batek pot egin azkarregi hasteagatik. Amargarren kilometruan tirua ein najuan./ Mindegiak tirua ein juan azkenengo tronguan./ Tiro galantak egon zittuan azkenengo maratoian.
2. tíro, tírua. (b). izena. Tximiniako kebidea zabaldu eta itxi egiten duen burdina. El tiro de la chimenea. Ainbeste ke botatzeko, itxitta daukazu ala tirua?. Tximinia batek tiro ona edo txarra daukala esan ohi da, segun eta nola tiratzen duen. tirua artu. esapidea. Txondorrak edo tximiniak indarra hartu ondo tiratzen duelako. Gero nola demaseko tirua artzen daben orrek... Mateo.
tirots, tirótsa. (c). izena. Tiro hotsa. Ruido de disparo. Gaur goizaldera tirotsa izan da etxaburuan. TIRO OTSA, bi hitzetan ere bai.
tirri, tírrixa. (d). izena. TÍRRIXA, -IA. Gogoa, asmoa. Gure soziedadian sartzeko tirrixa daukenak, merke ipintzen bajakuek, sartukoittuk./ Ies eitteko tirrixia darabill. (AAG Eibes)
tirri eta tarra. onomatopeia. (Eibar) Uzkerra dariola. Sutonduan daukagu tirri eta tarra gure mutilzarra. (AAG Eibes)
tirua artu. esapidea. Txondorrak edo tximiniak indarra hartu ondo tiratzen duelako. Gero nola demaseko tirua artzen daben orrek... Mateo.
tírua bota. 1. tirua bota. (a). aditza. Disparar. Ikusi orduko tirua bota najotsan erbixai. Sin. tiro eiñ, tirátu. 2. tirua bota. esapidea. "Gezurra edo exagerazio bat esan. Orrek botatze jittuk tiruak!" (Lar Antz). 3. tírua bota. esapidea. "Hizkuntza baten gaizki esaten den hori eta horrek sortzen duen belarriko mina, 'dundurixua'. Gure mutikuak botatze jittuk tiruak, euskeraz aaztu in bi jaku, ze da baiña au." (Lar Antz)
tírua eiñ. 1. tírua eiñ. (a). aditza. Explotar.
Tirua ein ddau kubiertiak. 2. tirua eiñ. (a). aditza. TIRO EIÑ. Disparar. Zeiñek ein ddau etxeaurrian tirua? 3. tirua eiñ. (c). esapidea. TIRO EIÑ. Kirolari batek pot egin azkarregi hasteagatik. Amargarren kilometruan tirua ein najuan./ Mindegiak tirua ein juan azkenengo tronguan./ Tiro galantak egon zittuan azkenengo maratoian.
titi, titíxa. (b). izena. Teta. Titi polittak dauzka neska orrek.
titíxa artu. (a). du aditza. Mamar. Oso ondo artzen dosku titixa. Ik. petxúa artu, bular. titíxa emon. (a). dio aditza. Amamantar. Ez i dotsa titirik emon biar. Ik. petxúa artu, bular. titíxa émutiai laga. (b). Destetar. Sin. bularra emutiai laga.