Hiztegia

A | B | C | D | E | F | G | I | J | K | L | M | N | O | P | R | S | T | U | V | X | Z
ondámen, ondaména. (c). izena. Hondamendia.   Perdición, ruina. Industria izan zan ortulauen ondamena. Sin. ondaméndi.
ondamendixa
© Jaione Isazelaia
ondaméndi, ondamendíxa. (c). izena. Perdición, ruina. Erentziak ekartzen dau familixa askon ondamendixa. Sin. ondámen.
óndar, ondárra. (a). izena. Resto, residuo. Beti ondarra lagatzen dau platerian./ Gu aillegau garenerako ondarrak bakarrik gelditze zien. Erderaz ere "las ondarras" entzuten zaio askori. ondarréra joan. (d). Irse al fondo. Barkua ondarrera joan zan. Sin. ondóra joan, ondorátu. ondarrían. (c). adberbioa. En el fondo. Lapiko ondarrian topau dot eraztuna.
ondarri, ondarrixa. izena. (Eibar) "Ibaietako legar zehea. Ondarrixan gaiñian ortozik ibilli zan eta ebagixa eiñ eban ankazpixan." (SM).
ondártu. (c). da-du aditza. Ondarrak bakarrik gelditu. Isurkinez batik bat.   Quedar o dejar poco para que se gaste, tratándose de líquidos, generalmente. Ardao garrafoia ondartuta dago ta aldatzera joan biakozu./ Laster ondartuko dau orrek botillia.
ondásun, ondásunak. (c). izena. Aberastasunak.   Bienes. Ondasun guztiak galdu zittuan jokuan./ Orrek familixian artian eindda jaukek arreglua eren ondasunekin. Don. Pluralean.
ondátu. (b). da-du aditza. Hondatu, alperrik galdu.   Echar(se) a perder, estropear(se). Urak fabrika mordua ondatu dau. Sin. alperrik galdu.
ondazulo. Ik. ondozulo.
ondíau. (d). aditza. Ondiatxurrez lurra irauli.   Cavar la tierra con azada de ahondar. Gaberako saill osua ondiau giñuan. Ik. laixátu, ondío-atxur.
ondío, ondiúa. (d). izena. Ondiatxurrez lurra iraultze lana.   Trabajo muy cansado que consistía en cavar la tierra con azada de ahondar. Ondiua oso lan astuna izate zuan. ondiúan eiñ, ondiúan jardun. (d). aditza. Ondiatxurrez lurra irauli. Ondiuan jarduten zeben familixa osuak. Ik. láixa, laixátu.
ondio-atxurra
© Jaione Isazelaia
ondío-atxur, ondío-atxúrra. (d). izena. ONDIATXUR. Lurra hondeatzeko erabiltzen den aitzur luze eta estua.   Azada larga y estrecha que se utilizaba para cavar la tierra. Ondiatxurrak normala baino luziauak eta estuauak. Klem./ Bidegiñarako, arri artian-da ibiltzeko, eta bestela luarrixa itte zanian da, ondiuan, eskuz be eitte zien paraje txarretan da, barrutik joteko. Ondio-atxurra orreaittik esate jakuan, arratxurra ero ondio-atxurra. Don. Sin. arrátxur, otátxur.
1. óndo. 1. ondo, ondúa. (c). izena. El fondo. Ondoraiño sartu zotsan ezpatia./ Botilla onduan gelditzen die gindak. Lekuzkoetan batez ere. ondóra joan. (c). esapidea. Irse al fondo algo, a pique una embarcación. Galanta izen arren ondora joan zan Titanic-a. Sin. ondarréra joan. 2. ondo, ondúa. (c). izena. Fruta arbolen azpia. Ondora jausittako sagarrak maillatuta egoten die./ Sagar onduei segia pasatzera noia. Ondoan dauden frutei ondokuak esaten zaie. Ik. ondoko. 3. ondo, ondúa. (d). izena. Landarearen enborra lur azpitik azaltzen deneko unea. Base de una planta ONDOTIK EBAGI edo JO, edo ONDUA JO. Porruak ondotik ebai bia die. ondua jo. Ik. épai. 4. ondúan. (d). posposizioa. Ostean (denbora). Jentia txokauta egoten zan, langintzara-ta aura etorteko pozik. Afaldu onduan da: “Tira Gabiñó, esplikau”. Hil. Hitz konposatu gisa arrunta: bazkalondo, afalondo... baina bakarrean gutxi erabilia. Sin. óste. 5. ondo, ondúa. (a). posposizioa. Parea, aldamena.   Lado. Madarixai asko gustatze jako etxe ondua./ Nere ondotik zure ondora joan da. Lekuzko kasuetan, batik bat. Ik. álbo, aldámen.
2. óndo. (a). adberbioa. Ongi.   Bien. Ik. ondo plantáutako. Gu baiño obeto dagona eztago gaizki. esaera. GU BAIÑO OBETO DAGONA TXARRIXA GALANTA. "Hori esaten duenak oso ondo dagoela adierazten du." (Lar Antz). Bada esanahi bereko esaera bat taberna girokoa: Gu baiño obeto dagona txarrixa galanta. ondo artu. (b). du aditza. Acoger bien. Oso ondo artu gaittue Parisen. ondó bada. (c). esapidea. Gauzak ondo, uste bezala, joaten badira. Aurten, ondo bada, angulak jan biaittugu Gabonetan./ Ondo bada, datorren urtian Kretara joango ga. ondo baiño obeto. (b). esapidea. Oso ondo. Ondo baiño obeto bizi aiz i. ondó biarrez. (c). esapidea. Gauzak ondo joanez gero.   Normalmente, si todo trascurre con normalidad. Ondo biarrez oiñezkero gure semiak aillegauta egon bia zeban. ondo egin. esapidea. "Persona bat ondo tratatu. Amamai ondo asko itte zotsan ba..." (Lar Antz) ondo esan. (c). esapidea. Goxo hitz egin, ondo tratatu. Tiai ondo-ondo esaixozu, eta emungotsu pagia. ondo esan biako. (b). esapidea. Ondo esan beharko. Zer moduz-en erantzun ohizkoa. Oso ondo ere ez. ondótxo. (c). Oso ongi, ondoegi. Ondotxo zekixen arek zetan ziarduan./ Ondotxo etorri jakon kinielako dirua.
3. óndo, ondúa. (a). izena. . ONGO (EIB.). Boletus. Onttoa, ondo-perretxikua.   Hongo. Hemengo perretxikurik estimatuenetarikoa. Ondua, besterik gabe esaten zaie gehienetan, baina bereizi nahi direnean, ondo beltz edo ondo zuri, batik bat. Gaur egun beste ondo klase batzuk ere ezagutzen eta jaten dira. Sin. ondo-perretxíko.
ondo beltzak
© Ezezaguna
ondó beltz, ondo béltza. (b). izena. . Boletus aereus. Ontto beltza.   Hongo negro. Pinudietan egoten da.
ondóez, ondoéza. (b). izena. Mareo, desvanecimiento. Sukaldian ondoeza eiñ da luze jausi zan./ Edozein momentutan ondoezak eitten jako. Ondoeza eiñ, batik bat. ondoézik. (b). adberbioa. Osasun edo aldarte txarrez.   Mal de salud, indispuesto. Aspalditxuan ondoezik dabilgu aitta. Ik. mário, zorábixo.
ondo gorri, ondo gorrixa. (d). izena. . ONGO GORRI (EIB.). Boletus erythropus. "Boleto de pie rojo." (SB Eibetno).
ondóko. 1. ondoko, ondokúa. (a). izena. Ondoan dagoena. Zure ondokuai kaso eixozu. 2. ondoko, ondokúa. (c). izena. Arbolatik erorita azpian dagoen fruta.   La fruta caída del árbol. Ondokuak ganauei emuten jau, eztabe saltzeko balio ta. 3. ondoko, ondokúa. (d). izena. ONDOKO ARRAUTZIA. Oilolokari habian ipintzen zaion tranpako arrautza (ustela edo harrizkoa) gainean arrautza gehiago egin dezan.  Huevo huero que se pone a la gallina. Arrautza ustela ero, tranpazkua ero: ondokua, engaiñatzeko zera. Klem. Sin. abixondoko arrautza (Eib.). Sin. abixondoko arrautza.