Hiztegia
naturaléza. 1. naturaleza, naturalezía. (b). izena. Naturaleza. Naturalezia asko ondatu da aspaldixan.
2. naturaleza, naturalezía. (c). izena. Izakera fisikoa. Constitución física. Ainbeste alkol eran da olako osasuna eukitzeko derrior naturaleza gogorrekua biar./ Aren naturalezia eukitzeaittik etxakixat ze emongo neuken. NATURALEZA GOGORRA, batik bat.
náusi. 1. nausi, nausíxa. (b). izena. Nagusia. Etxeko jauna, errentero-baserri baten edo lantegi edo negozio baten jabea. Dueño, patrón. Taillerrian ori nausixekin ondo konpontzen da./ Nun dago etxeko nausixa?
Gauza baten jabea ere bai. Zein dda kotxe orren nausixa? Esanahi honetan ez da asko entzuten. Ik. jábe, ugézaba. Etxe batzutan nausi izatia baiño beste batzutan morroe obe. esaera. (Lar Antz). náusi izan. 1. nausi izan. (b). esapidea. Onena izan. Ser el, la o lo mejor, el amo. Pelotan Retegi da nausi oinddio./ Janakin artzeko ardaua nausi.
2. nausi izan. (c). esapidea. Agindu (irudizkoa). Gure gazte denporan lana zan nausi, etzan beste kontuik egoten./ Gaur, sekula baiño geixao, dirua dok nausi.
2. nausi, nausíxa. (b). adjektiboa. El mayor (de los hermanos, de la familia, etc.). Anai nausixak golfua urten dau gure familixan.
NAUSI 3. nausi, nausíxa. (b). adjektiboa. Adin handikoa. De mucha edad. Orren gurasuak oso nausixak die.
4. nausi, nausíxa. (b). adjektiboa. Mayor de edad. Nausixak bakarrik pagatzen dabe, umiak ez./ Pelikula ori nausixendako da.
nausíttu. 1. nausíttu. (d). da aditza. Nagusitu, irabazle edo gailen gertatu, lehiaketa batean, batik bat. Dominar, vencer, sobre todo tratándose de competición. Pelotan errez nausittu zien uberatarrak. 2. nausíttu. (c). da aditza. Pertsona handi egin. Hacerse una persona mayor. Puxkat nausittu zanian alde in zeban etxetik./ Nausittutako jentia komeni da ikazgiñarako. Sin. aundi egin.
nébera. 1. nébera, néberia. (d). izena. Elurzuloa. Ik. edurzúlo. 2. nébera, néberia. (d). izena. Antzinako hozkailua. Ik. fréskera.
Nebereta. toponimoa. Gorlako bidean Amezti baserria baino gorago dagoen azken bihurguneari "Neberetako bueltia" esan ohi zaio. Hurbil da elurzuloa.
négar. 1. negar, negárra. (a). izena. Lloro, llanto, lágrima. Ume negarrak entzuten die aldamenian.
négar eiñ. (a). du aditza. Llorar. Gero alperrik izango da negar eittia.
négar eráiñ. (b). dio aditza. Hacer llorar. Abadiak negar erain zotsen ezkonbarrixei bodako sermoian.
negarrái émon. (c). dio aditza. Echarse a lorar. Entzutiaz bat negarrai emon zotsan.
negárrak úrten. (b). dio aditza. Saltársele las lágrimas. Amai negarrak urtetze zotsan semiana jakin zebanian. ZERK urten.
négarrez. (a). adberbioa. Llorando.
négarrez úrtu. (c). esapidea. Negar asko egin. Nere bisabuelok eta, garbi esaten dotxut, bisabuelak eta, onek gauzok ikusi balittue negarrez urtu eingo zien. 2. negar. Ik. kandéla-négar, ur-négar.
negargárri. 1. negargarri, negargarríxa. (a). adjektiboa. Penagarria. Lamentable, deplorable. Negargarrixa da ain gazteik iltzia.
Ant. N. 2. negargarri. (c). adberbioa. Oso gaizki. Rematadamente mal. Gerriko miñez negargarri ibilli zan sasoi baten./ Aspaldixan negargarri jabik gure fabrikia.
negargárrikerixa, negargárrikerixia. (c). izena. Negargura ematen duen zera. Azkenengo uraundixa pasauta gero Laudiotik pasau giñan da aura zan negargarrikerixia./ Kontuz ibilli zaittie politikiakin negargarrikerixan bat ein barik. Lehengo zaharrek dezente erabiltzen zuten.
negargúra, negarguría. (a). izena. Negar egiteko gogoa. Ganas de llorar. Negarguria emoten dau Bosniakuak.
negarguriak egon, negarguria euki. (a). esapidea. Negar egiteko gogoa izan. Negarguriak nago ta eztakitt zegaittik.
negár-márko, negár-márkua. (b). izena. NEGAR-MALKO. Negar-malkoa. Lágrima. Ale, sikatuizu negar-markuak paiñoluakin. NEGAR-MALKO ere bai adinekoek. Ik. márko.