Hiztegia

A | B | C | D | E | F | G | I | J | K | L | M | N | O | P | R | S | T | U | V | X | Z
abendu. 1. abendu, abendua. (d). izena. Diciembre. Oso adinekoek bakarrik; dizíenbre, bestelakoek. Abenduko eguna, illundu orduko eguna. esaera. (Antzuola) (Lar Antz). Ik. Santa Lutzia. 2. abéndu, abéndua. (d). izena. (Eibar) “(Milvus sp.) Milano. Abenduak eruan deskuz txitxarik geixenak. Sin. miru, txittalapur.” (Etxba Eib). “Buteo buteo. Ratonero. Sin. txitxalapur.” (SB Eibetno). Ik. míru, txitxalapur.
abéntau. 1. abentau. (b). da aditza. (Elosu, Osintxu) Abiatu, martxan jarri.   Ponerse en marcha. Onezkero etxe alderutz abentatzeko ordua izango da. Sin. abixau. 2. abentau. (b). du aditza. (Elosu, Osintxu) Euria, elurra, etab. hasi.   Empezar a llover, nevar, etc. Atzo amabixak aldera edurra abentatzen zeban. Sin. abixau.
abér. (a). juntagailua. Ea.   A ver. Ni kalera noia eta aber ondo portatzen zaten./ Preguntau dost aber nun laga ziñuan bere guardasola./ Aber noiz etortzen zaten gurera, aspalditxuan etzate agertu ta. Zehar galderetan. Azent.: áber ere bai. Sin. ia. aber ba. 1. aber ba. (b). interjekzioa. A ver pues. Maria! aber ba ! Bazkaltzeko ordua izango da oiñezkero. Presa eman nahi denean eta horrelakoetan erabiltzen da. Sin. ia ba!. 2. aber ba. (b). juntagailua. Ea egia den.   A ver si. Aber ba bakaziño on batzuk pasatzen dittuzuen./ Kaguen zotz, ixilik egon! aber ba gero eh Sin. ia ba!. aber gero. (b). juntagailua. Ea zera (gertatzen den).   A ver si. Aber gero belarrondoko bat emoten dotsuten./ Aber gero zeu lan barik gelditze zan Azentua goikoan bezala. Sin. ia gero.
aberástu. (a). da aditza. Diruak egin.   Enriquecerse.
abérats, aberátsa. (a). adjektiboa. Diru asko duena.   Rico, -a. Ik. dirúdun. Aberatsa, infernuko legatza; pobria, zeruko gloria/loria. esaera. (Lar Antz). Erlijio kutsuko esaera. Hurrengo bizimoduan pobrea ondo biziko dela, alegia. Aberatsa, infarnuko. abérats áundi, abérats áundixak. (c). Oso aberatsak. Gitxi telefonuak..., partikularrian gitxi, orretxek aberats aundixok, bestek ezeukan, e. Hil.
abérats-étxe, abérats-etxía. (c). izena. Aberats handien etxea. Gero arek bi urte eiñ aberats-etxian ala, ta orrek etorte zienian, distingida etorte zien. Bai jantzixan, bai buruko illiak... belarrittakuak pe diferentiak, tertziopelozko jantzixak... Hil.
aberga. Ik. álberga.
aberáskillo, aberáskillua. (b). adjektiboa. (despektiboa.) Aberatsa, zentzu despektibo samarrean.   Ricachuelo, -a. Errixan bazeren iru edo lau aberaskillo, nai zeben guztia eitten zebenak./ Aintxiñan aberaskilluak izandakuak die orrek.
abertzále, abertzalía. (b). izena. Nacionalista vasco. Jai baten etxian tokatzen jatan, eta Estellan zeuan zeoze abertzaliena, etxakiñat ze zeuan orduan, tiroka ta ebali zittuen gaiñera autobusian, oso gaizki. Eli.
abetuak
© Jaione Isazelaia
ábeto, ábetua. (c). izena. . Abies alba. Izaia.   Abeto. Abetuak eta dia zer aundikuak, lurra aberasten dabenak. Juantxo.
abijói, abijóia. (d). izena. (Eibar) Apus apus. Vencejo. Abijoia, ernadian antzerako txorixa. (Etxba Eib). Sin. beltxijóe, egabera baltz.
ábill, abílla. (a). adjektiboa. Trebea.   Hábil. Mutiko ori oso abilla da eskulanetan./ Abilla bezin nagixa zan Jerolimo.
abíllana, abíllania. (b). izena. ABÉLLANA. Cacahuete. Abillana pakete bat erosidak zinian jateko. Erdarazko «avellana», erdaraz hitz egiterakoan, urra esan ohi da. «Hemos comido unas urras». Ik. ur.
abillidáde, abillidadía. (a). izena. ABILIDADE, ALBIDADE. Trebetasuna.   Habilidad. Ezta abillidade aundirik biar alkondarian botoia josteko./ Orrek pe eztauka eskutan mingaiñian beste abillidade. "Albidade"; herri etimologiaz sortua dirudi: "ahal-bidade"; edo.
abióe, abióia. (a). izena. ABÍOI. Hegazkina.   Avión. Sin. arióplano.
abitazíño. 1. abitaziño, abitaziñúa. (c). izena. Etxebizitza.   Vivienda, piso. Abitaziñua erosi ei dau Eibarren. Adinekoek esana. Kalekoei buruz, batik bat. Baserrikoa etxebizitza edo bizitza. Sin. etxébizitza, bízitza. 2. abitaziño, abitaziñúa. (b). izena. Logela.   Cuarto. Etxe edarra da. Lau abitaziño, sukaldia ta komuna. Etxea erretzen denean, adibidez, ABITAZI Sin. kuárto. Ik. sála.
ábitto, ábittua. (b). izena. Fraile-jantzia.   Hábito. Abittua lokatzatuta aillegau zan fraillia baba eskian.
abixia
© Jaione Isazelaia
ábixa, ábixia. (c). izena. . ARABIXA. Vaccinium myrtillus. Arándano. Abixia esaten jau guk orri. Or zuen aldian eztok ezautuko; amen Mixoalde ta San Migeloste mendi orretan dok ori asko. Ardixak eta oso gustora jaten daben plantia dok ori. Don Metro erdi inguruko sastraka, ardo koloreko fruitu txiki, jangarri, borobil, koroedun, gozo-garratza ematen duena. C bitamina asko omen du. Mermelada eta horrelako gauza gozoak egiteko aproposa. Sin. berro-máats.
abixáda. 1. abixadía, abixadía. (a). izena. Abiada.   Impulso. Erreka saltuan pasatzeko, abixadia artu neban, baina sasixan trabau nitzan da blausta uretara. Abixadia artu, batez ere. 2. abixadía, abixadía. (a). izena. Abiada.   Velocidad. Karreristak abixada demasian pasau die. Sin. belozidáde.
abíxau. 1. abixau. (b). da aditza. Ibiltzen hasi.   Partir, salir. Etxe aldera be abixau ein biakou, berandua da ta./ Garotara abixau orduko amarrak zien. Sin. abentau. 2. abixau. (b). du aditza. (Elosu) Euria edo elurra hasi. Bazkalostian eurixa abixau dau. Elosu eta Osintxu aldean bakarrik erabiltzen dira abixau eta abentau zentzu honekin. Sin. abentau. 3. abixau. (a). du aditza. Abisua eman.   Avisar. Anaiari abixaixok paketia artzera joateko korreosetara.