Hiztegia

A | B | C | D | E | F | G | I | J | K | L | M | N | O | P | R | S | T | U | V | X | Z
jangoikuan atzamarrak
© Jaione Isazelaia
jangoikuán atzámar, jangoikúan atzámarrak. (d). izena. . JANGOIKUAN ATZAPAR. Lonicera periclymenum. Madreselva. Belar bakarra hazi beharrean tortotan hazten da. Normalean, bide bazterretan, pareta zaharretan eta etxe inguruetan hazten da. Pluralean izendatzen da. Sin. Jesukriston atzapar (Os.), Amaberjiñian atzapar (Eib.).
jangoikuán katu, jangoikuán katúa. (d). izena. ZERUKO KATU, INFERNUKO KATU. Larva peluda de mariposa. Zeruko katu esaten zaio Oñatin eta Eibarren, eta infernuko katu beste zenbait lekutan.
janóntzi. 1. janóntzi, janóntzixak. (d). izena. Vajilla. Sukaldeko janontzixak. Don. Hala erantzun du Donatok sukaldeko tresnei nola deitzen zaien galdetuta. 2. janóntzi, janóntzixak. (d). izena. Abereek jateko ontziak, oiloenak batik bat. Eranontzixak eta janontzixak garbittu biarrian gare.
jansagar. Ik. ságar.
jántzi. 1. jantzi. (a). da-du aditza. Vestir(se). Ant. erántzi. 2. jantzi. (c). da aditza. Landare taldea indartu, botatako hazia erne eta hazi, bizarra indartu.   Prender con fuerza las simientes y plantas. También la barba. Emuten zeban etzala ixa garirik erne baiña azkenian jantzi ein dda./ Enajuan esango, baiña Pistoi azkenian bizarra jantzi ein jakok. Azken batean lurra edo aurpegia estali. 3. jantzi, jantzíxa. (a). izena. Vestido, vestimenta. Oso jantzi dotoriak dauzka. 4. jantzi, jantzíxa. (c). izena. Sostén, porvenir. Dauken golfo pariakin jantzi ederra dauke./ Zuekin bajaok jantzixa. JANTZI EDERRA EUKI, batik bat. Normalean zentzu negatiboan. Ez dagoela jantzirik, etorkizunik, alegia. 5. jantzi, jantzíxa. (c). adjektiboa. Jantzi batek ondo abrigatzen duenean edo itxurara dotorea denean "jantzixa" dela esan ohi da.   Se dice de la ropa que "viste"; porque abriga o porque es bonita a la vista, generalmente. Txandarra izan arren oso jantzixa da./ Kamisetia, polittena be, ezta izaten alkondaria bezin jantzixa. 6. jantzi, jantzíxa. (c). adjektiboa. Dakiena, kultura duena.   Instruido, -a, culto, -a. Basarrittarra izan arren gizon jantzixa da.
járaiñ. 1. jaraiñ. (b). dio aditza. JAREIÑ, JARE EIÑ (OÑ., LEIN.). Jarein, jare egin.   Librar, dejar libre, soltar. Beixei jaraittera noia./ Platerai eskutik jarain ddotsa naitta./ Txorixai jarain ddotsat. ZERI jaraiñ. Oñatin eta Leitzen "jare eiñ," bi hitz dira: Errezena zera dok eittia: jare. Bergaran "jare" soilik ez da esaten. 2. jaráiñ, jaráiña. (d). adjektiboa. Eginbeharrak erraz uzten dituena, gauzak bere lekuan lagatzen ez dituena.   Dejado, -a. Mutiko listua da baiña jaraiña./ Gauzak plast! erozein lekutan lagatzeittu; zela izan leike personia ain jaraiña. Gutxi erabilia. Lagia ere esaten da zentzu berdintsuaz.
jaramon. Ik. jamon eiñ.
járdun. 1. jardun. (b). du aditza. Ari izan.   Ocuparse, estar haciendo algo. Artajorran diardu./ Eurixa diardu./ Lanian niarduan. Sintetikoa. NOR-NORK. 2. jardun, jardúna. (b). izena. Berriketa, hitz-jarioa.   Palabrería. Orrek jarduna ugari baiña formalidade gutxi. Sin. barríketa. jardun txepel, jardun txepela. (c). esapidea. Ganora gutxiko berriketa. Sin. txepel-jardun. jardún-bíar, jardún-bíarra. (c). Ganas de discutir. Orrek eukitzen dau jardun-biarra. Sin. jardunerako gogo. jarduna ipiñi. (c). esapidea. Hizpidea, berbakizuna ipini. Gaztetxiorrek jarduna beintzat ipiñi dau errixan. jarduneráko gógo. 1. jarduneráko gogo, jarduneráko gogúa. (c). Ganas de discutir, de follón verbal. Jesus, Maria ta Jose, ori da jardunerako gogua —edo jardun biarra— daukazuna. 2. jarduneráko gogo, jarduneráko gogúa. (c). Berriketarako, hitz egiteko gogoa. Jardunerako gogo ederra eukitzen dau aldeko Pellok. jardunían járdun. (c). esapidea. Hitz egiteagatik hitz egin.   Hablar por hablar. Zuri jardunian jardutia gustatze jatzu./ —Autopistia gure etxe ondotik pasau biar i da —Orretxi esate jako jardunian jardun.
jardun txepel, jardun txepela. (c). esapidea. Ganora gutxiko berriketa. Sin. txepel-jardun.
jardún-bíar, jardún-bíarra. (c). Ganas de discutir. Orrek eukitzen dau jardun-biarra. Sin. jardunerako gogo.
jardúntsu, jarduntsúa. (c). adjektiboa. Berriketosoa.   Hablador, -a. Orren aitta be jarduntsu bat zuan. Sin. barriketalári, berbátsu.
jarétxi. (d). du aditza. JARÁTSI. Esnea jetzi.   Ordeñar. Ni akordatzen nai ardixak jarexten ba, zortzi urtekin ero jaretxiko nittuan ardixak. Luis./ Ardixak buztana zetako; jarasteko be traba eitten dau atzian da beti traba eitten dotsa. Luis. Sin. eratxi, jatxi, batu.
jargoe. Ik. jergóe, -i.
járixo, járixua. (b). izena. Escape (de un líquido, generalmente). Uran tuberixiak jarixua dauka. Ik. dárixola.
járleku, járlekua. (b). izena. Eserlekua.   Asiento. Festibalian etzeuan jarleku bat pe libre.
jarráittu. (b). dio-du aditza. Seguir. Zuk neri jarraittu, eztakizu bidia ta./ Nik lanian jarraittukot. Ant. segi(du).
járri. komentario 1 1. jarri. (a). du aditza. Ipini. Poner, colocar. Eztakigu armaixua nun jarri. Sin. ipíñi. árrautzia járri. (c). du aditza. Errun. Egunian arrautzia jartzen dabe gure oilluak. 2. jarri. (a). da aditza. Eseri, jezarri.   Sentarse. Jarri, jarri, mesedez. 3. jarri. (c). da aditza. Ohitu.   Acostumbrarse. Asieran gaizki ibilli nitzan, baiña edozertara jartzen da bat./ Etzan sekula kartzelara jarri. Ik. óittu. 4. jarri. (c). da aditza. Landare batek lurrari heldu.   Arraigar una planta. Lenguan sartutako letxuga-landarak eztie jarri./ Sartu nittuan iru arbolatatik bat bakarrik jarri da. Sin. sustarra artu. 5. jarri. (c). da aditza. Ugaritu. Dana sorgiña zan orduan. Personak zien, tontolapiko pilla bat. Da gero pistolia jarri zanian dana ziero amendau. Mertz./ Aspaldixan polizia jarri da bedarran letxe.