Hiztegia

A | B | C | D | E | F | G | I | J | K | L | M | N | O | P | R | S | T | U | V | X | Z
górputz, gorpútza. (a). izena. Cuerpo. Se dice también del cadáver. Ik. górpu. górputz eta aníma. (c). esapidea. Eginahalak eginez. An zebillen pelotan, gorputz eta anima./ Etortzen zan nausixa. Gure Meltxoran ondorian gorputz da anima, etxeko semia. Eli.
gorputzáldi, gorputzaldíxa. (b). izena. Estado del cuerpo, generalmente malo. Atzo parrandan ibili tta gaur gorputzaldi txarra daukat.
gorráize, gorraizía. (c). izena. Sordera ligera y pasajera. Zer, lanerako esaten jatzunian gorraizia eitte jatzu?/ Gaur gorraiziakin jaiki naiz. Ik. gor.
górri. 1. gorri, gorríxa. (a). adjektiboa. Rojo, -a, encarnado, -a. Jertse gorri bat zeroian./ Tintia bota zeben da gorri zoian errekia. . górrixak ikusi. (b). esapidea. GÓRRIXAK PASAU. Pasarlas moradas. Gose denporan gorrixak ikusi giñuzen./ Emakumia gorrixak pasautakua da. Ez mediku bat etxian, familixia izen Sin. beltzak ikusi. Ik. misérixa. piparra baiño gorrixao. (c). esapidea. Gorri-gorri. Orduan morenatu in bi eben neska gaztiak; pareta kontra jarri ta piparrak paiño gorrixao jarri zien. (Lar Antz) 2. górri, górrixa(k). adjektiboa. Azkenengo gerratean Errepublikaren alde jokatu zutenak. Baita oso ezkertiarrak, orokorrean (komunista, anarkista...).   "Los rojos". Los que en la última guerra lucharon por La República. También, izquierdista radical (comunista, anarquista...). Zuen tio gorrittan ibillitakua dok./ Gorrixak Elgeta aldian jezian da nazionalak Bergan./ Zela daukan famelixia ta Bilbon, eta joiela e, orra gorrixetara pasatzera. Fran./ Eibarren gorrixak zien nausi. infrañuko Patxi baiño gorrixaua. esapidea. (Eibar) Oso gorria, ezkertiarra. (AAG Eibes) 3. gorri. (c). adberbioa. Desnudo, pelado. Aragoi aldian mendixak gorri dare./ Danok gorri jarri tta ibaixan baiñau giñan./ Gorrixan arrapau zittuen soldauak eta ezin izan zeben iñun ezkutau. Ik. narrugorríxan. gorri egon. (c). esapidea. Zentimorik gabe egon.   Estar sin blanca. Aurten enajoiak bakaziñotara, gorri najaok eta. 4. gorri, gorríxa. (a). izena. "Ganado de monte que no sea pinto. Ant. pinto." (SB Eibetno)
gorrillóta, gorrillotía. (c). izena. GORRIOTA, KURRILLOTA. passer domesticus. Gorrión. Sin. artatxóri, ormatxóri.
gorrínddu. (c). da-du aditza. Landareei gorrina sartu.   Coger la roya las plantas. Tomate guztiak gorrinddu jako./ Eurixak patatak gorrinddu dittu.
górringo. 1. górringo, górringua. (a). izena. La yema del huevo. Bi gorringoko arrautzia tokau jat. Sin. arráutza-górringo. Ik. zúringo. gorringo biko arrautzak euki. (c). esapidea. Tener un par de cojones. Etxok orrek atzera egingo, gorringo biko arrautzak jaukazek eta. (TSE Berb). 2. górringo, górringua. izena. Kuletroa, perretxiku estimatua. (Gutxi erabilia). Sin. kúletro.
gorriñia
© Jaione Isazelaia
górriñ, gorríña. (b). izena. Zenbait landarek, tomateak, batik bat, harrapatzen duten gaitza.   Roya, mildiu. Gorriña arrapau ezteixen kobrearrizko sufatua botatze jakue, batez be tomatiai, patatiai ta maatsai. Landareak zimeltzera edo tristetzera eraman ohi duen edozein gaitzi ere gorrin deitu ohi zaio gehienetan.
gorriñ-egualdi, gorriñ-egualdixa. (c). izena. Landareak gorrina harrapatzeko eguraldi egokia, goiestali eta euria, batik bat. Ik. goiestali.
gorriota. Ik. gorrillóta.
gorrittásun, gorrittasúna. (b). izena. Rojez. Zeruko gorrittasun orrek eurixa ekarriko dau./ Ze da arpegixan daukazun gorrittasun ori?
gorríttu. 1. gorrittu. (a). da-du aditza. Gorri kolorea hartu edo eman.   Enrojecer. Errekia gorrittuta zoian. 2. gorrittu. (a). da aditza. Sonrojarse. Bera ikusi orduko gorritzen da. 3. gorrittu. (c). da aditza. Zelaiak sikatu lehortearen ondorioz. Angua aldeko zelaixak gorritzen die lenengo.
gorríuna, -e. 1. gorríuna, -e, gorríune. (c). izena. Ezer gabeko unea.   Zona pelada, desnuda. Bizarrian gorriunia daukazu./ Basoko gorriune baten jatxi zan elikopterua. 2. gorríuna, -e, gorríunia. (b). izena. Mancha o zona roja. Gorriuna bat daukazu mosuan.
gorríxka, gorrixkía. (b). adjektiboa. Rojizo. Jertse gorrixka bat zeroian. Laranja, arrosa, eta antzeko koloreez esaten da.
gorrótau. (c). du aditza. Gorrotoa izan.   Odiar. Orrek aintziñatik gorrotatzen dabe alkar. Gorrotoa izan, erabiliagoa. Ik. gorrotúa izan.
gorróto, gorrotúa. (b). izena. Odio. Aaztuta dare gerra denporako gorrotuak. gorrotúa artu. (b). dio aditza. Cobrar odio. Soldauxkan gorrotua artu notsen izardunei. gorrotúa izan. (b). dio aditza. Odiar, aborrecer. Orrek alkarri gorrotua dotse./ Zuk gorrotua dotsazu txakurrei. Ik. gorrótau.
górtu. (c). da-du aditza. Ensordecer. Fabrikako zaratiakin erdi gortuta dare langilliak.
gorua
© Jaione Isazelaia
góru, górua. (c). izena. Rueca. Gorua izete zan e, buruakin ola zer bat, makilla bat, eta buru artan batzen zan liñua, da gero andik ardatzakin, ba, arixa eiñ. Aniz./ Gorua zuan olaxe zumitzezko makilla bat, gero oso, puntan, bolatxo dotoria eitten jotsen. Makila bat ola galtzarpian artuta, nik gure amai entzuten najotsan zela ibiltzen zeben. Don.
goruetan
© EUA, guztiak
górueta, góruetia. (c). izena. GÓRUTA. Goru-lana.   El trabajo de hilado con rueca. Goruetia neguan eitte zan. Azen.: gorúeta ere bai. Ik. ardázketa, írun. Aita guria zeruetan, ama guria goruetan, behar ez dan orduetan.. esaera. GURE ANDRIA GORUETAN, BEHAR EZ DAN ORDUETAN. (Alustiza). Goruetia olgetia eta ailketia neketia. esaera. Goru lana samurrra zela harilketaren ondoan. Juana gorúetan. (c). adberbioa. GÓRUTAN. Hilando con rueca. Goruetan, andria goruetan, da, zea, katua tximinixatik bera sartuta. Ben./ Goruetan ba izaten zan ola, goruan batzen zan, gorua izaten zan egur bat, zea izaten zan, makiltxo bat, ola puxika mouko bat; an batzen zan kerrua, ta gero gorua ta ardatza, ardatza esaten jakon ola bueltan, biurtutzeko zea, arixoi eitten, aura izaten zan ba goruetia. Goruetia olgetia eta ailketia neketia. Juana./ Errondia ba, etorten zien mutillak ero, ingurutako zerak, eta an andrakumiak egoten zien gorutan egonda, arixa eitten egonda, ta abarketa zarka ta esate jakon. Aniz. Linu harigaia irun egiten zen; lan honi ardazketa edo goruetan egitea ere deitzen zitzaion. Emakumeen lana izaten zen. Bakoitza bere etxean baino elkarrengana bilduta nahiago izaten zuten beti ere, eta gizonezkoak ere hurbiltzen zirenez, neska-mutilek elkar ezagutzeko aukera izaten zuten; batzar hauetatik ezkontzak ere sortzen ziren. GORUETATIK ETORRI, GORUETARA JUN, GORUETAN EGIN, IBILLI, EGON, etab. Azen.: góruetan ere bai.
goruetako makina
© Jaione Isazelaia
gorúetako mákina, gorúetako mákinia. (d). izena. GORUETAKO MAKIÑA, GORUTAKO MAKIÑA.. Rueca mecánica. (Goruetako) makiñan bai, baiña ola ez, eskuan ez. Gure aldian baiña arek ugeri eitten zeben orrek, e, oittutakuak. Makiñia ikusitta egongo za zu ortaikua? JJp./ Au gorutako makiñia. Etxian jak gurian. Au adelantu aundixa zuan. Don. Artileaz ere erabili ohi da. Sin. dornu.