Hiztegia
elizatai, elizataixa. (c). izena. (Eibar) Elizataria. Pórtico de la iglesia Arrateko elizataixan, abadia zan nausi pelotan. (Etxba Eib) Sin. élizpe.
elízatar, elízatarra. (d). adjektiboa. (Eibar) ELIXATAR, ELIZTAR, ELIZANTE. Clerical. Elixatar amorratua politikan. (Etxba Eib)
elizbíde, elizbidía. (c). izena. Etxetik elizara hildakoa eramaten zen bidea. Elizbidia. Bein gorputza pasau ezkero: zor dan bidia. Gurian bide bat badago partikularra Zurratik gurera, eta oiñ larogei urte Zurrara etorri zienian bizi izetera Uriartetarrak, atajuagaittik eskatu zeben bidia. Premuntau ein zeben bidia, premuntau, kanbixau: bidia emun guk bestiak beste terreno bat emutiarren. Eta dokumentu bat ein zan izeteko aura oinbidia bakarrik. Eta gero tokau zan gorputz bat iltzia; eta klaro, normala, andik ibiltzen zien da, andik ekartzeko asmuan, da bertako jabiak esan zeban: Guk badaukau or dokumentu bat eindda. Guk pasatzen badou gorputza eskubidia artzen dou elizbidia izeteko, eta oinddio daukau bakarrik partikular oinbidia. Eta etxuan pasau andik. Don. Sin. andabide. Ik. oinbíde, zordanbíde.
elizkízun, elizkizúna. (c). izena. Acto religioso. Esan dau Aste Santuko elizkizunak ze ordutan izango dien. Funeral edo entierru zentzuan ere bai sarri.
élizpe, élizpia. (a). izena. Pórtico de la iglesia. Elizpian gustora ibiltzen die jolasian./ Santamaiñako elizpian itxoingotsut.
elízta, elíztak. (c). izena. Eliz-deiak, ezkon-deiak. Proclamas matrimoniales. Abadiak iru elizta diar eitten jittuan kulpittotik iñok inpedimentuik bazeukan ero. Klem./ Asitta ei dare Barrenetxekuan eliztak. Pluralean. Ik. ézkondei.
elíztar, elíztarra. (c). izena. ELIZANTE. Parrokia bateko kidea. Feligrés, parroquiano Zaldibarko eliztarrak dira an basarrixan.
ELÍZATE, elízatia, entzun dut Elgetan, agian ironia apur batez. Elizante andixak dittuk familixa guztia, baiña gero zittalauak eztakitt ze baiño./ Goizian ni eskupetiakin basora eta elizantiak mezetara. Ik. eskólante.
elórrarantza. ELÓRRANTZA (ESANAGOA). 1. elórrarantza, elórrarantzia. (c). izena. ELORRANTZA. Lahar edo sasiei zenbaitek ematen dion izen jenerikoa. Zarza, zarzal. Elorrantza artetik urten ezindda kristonak ein giñuzen. Askok sasi, lar, eta arantza edo arantzarte sinonimo gisa erabili ohi du.
2. elorrarantza, elorrarantzía. (d). izena. ELORRANTZA. Espino albar. Sin. elórrarantza zuri.
elórrarantza beltz, elórrarantza beltza. (c). izena. . ELÓRRANTZA BELTZ, ARAN BELTZ. Prunus spinosa. Elorri beltza. Espino negro. Okan tximilloak (aranak, patxarana egiteko erabili ohi direnak) ematen dituen sastraka eztakatsua. Ikus ondorengo esaera. Sin. arantza beltz.(?) Arantza beltza loran dago, artua ereitteko giro dago. (d). esaera. Artoa noiz erein behar duen gogora ekartzen duen esaera. Oharra: lan hau amaitzear dagoelarik, lagun batek diost arantza beltzak ez duela fruiturik ematen. Arantza beltzaren landarea, eta aranak ematen dituena, bi direla, nahiz eta itxuraz antzekoak. (?).
Ik. okán txímillo.
Elorrixo. (a). Durangaldeko herria. Ik. Ittúrri Nausíxa. elorrixo ikusi. (c). esapidea. (Oñati) ELORRIXO JUAN BARIK IKUSI. Gorriak ikusi. "Elorrixo ikusita naok ni: vió negras.
eltxaior, eltxaiorra. (d). adjektiboa. (Angiozar) Temosoa. Frankoa edo noblea ez dena. Zela izan leike personia ain eltxaiorra!
eltxaiorkerixa, eltxaiorkerixia. (d). izena. (Angiozar) Azpikeria, tema. Juan egin bier jonat, eltxaiorkerixetan ibili barik.
éltxar, eltxárra. (d). izena. Okela ustelarazten duen euli handiaren arrautza. Huevo de moscón que hace pudrir la carne. Euli aundixak ipintzeittuan arrautzak die eltxarrak; okeliai arrak eitte jako. Klem./ Eltxarra e, arra eitte jakonian zeozei; eltxarra eindda dao. Aragixai eulixak pikau ta. Don. Sagarrari, babari eta gariari ere egiten omen zaio eltxarra. Ori garixai eltxarra eittia esate jako. Berotu dalako ero... zaartutakuan da. Don. Baban momorro gehiago esaten omen da. Momorrua eittia, baban zela aundixao ikusten dan, momorrua esan be eitten da. Don. Koko ere bai. Babianai kokua be esate ako. Don. Ik. euliáundi.
éltxo, eltxúa. (b). izena. Iluntze sargorietan multzo handitan ibiltzen den eulitxo txikia. Mosquito que vuela en grandes bandadas en los anocheceres calurosos Bizikeletan nentorrela eltxua sartu jat begixan.
emakúme, emakumía. (a). izena. De sexo femenino, mujer. Emakumia geixao i dago gizonezkua baiño.
Sin. andrakúme, andrázko. Ant. gizakúme, gizonézko. Emakumiak bere edertasuna jantzitta dauka. esaera. "Emakumea berez da polita, ez du ezer behar ederra egoteko." (Lar Antz)
emakumien gaitz, emakumien gaitza. (d). izena. EMAKUMIEN ZERA. Sífilis. Emakumien gaitza arrapau juan Bilbon ero, eta bere burua il juan. Klem. Sin. gizonen gaitz, sífilis.
éme. 1. eme, emía. (a). adjektiboa. Hembra. Ant. ar. 2. eme, emía. (d). adjektiboa. Emakume itxurako gizonez esan ohi da. Se dice de los hombres de modales femeninos. Gizon argixa da, eme samarra izatia eze.
eme-eme berba eiñ. (c). Oso leun hitz egin. Leunkeriaz, askotan Arek eme-eme berba eingosk, baiña gero berak nai dabena eingo jok. 3. eme, emia. (Eibar) "Herramienta hembra. Hainbat gauzatan, pieza batek beste bat bere barruan hartzeko zulua edo eregiunia daben piezia, esate baterako trokel emia." (SB Eibetno)
émeki, émekixa. (d). izena. Neskenak omen diren zaletasun edo jarrerak dituen mutila. Marichica Neskena imitatzen dabena, koziñeketan eiñ ero anderiakin ibilli, orri émekixa. Don. Zenbaitek maritxu ere esan ohi du zentzu honetan.
Ant. marí-mútill.