Hiztegia
auzo-alkáte, auzo-alkatía. (b). izena. Alcalde de barrio. Lorentzo urte askuan izan zan Uberako auzo-alkate. Ik. errejidóre.
auzó-bazkai, auzó-bazkaixa. (c). izena. Auzotarren bazkaria. Datorren domekan da Uberan auzo-bazkaixa.
auzólan. 1. auzólan, auzolána. (b). izena. Auzoko jendeak, elkartuta, obretan, bidegintzan, etab. egiten duen lana. Trabajo comunitario. Uberako frontoia ta kanposantua auzolanian einddakuak die. Sin. lor (Aram.). Sin. lor. 2. auzólan, auzolána. (d). izena. Antziñan, gari-joteetan etab. beste baserri batzuetara joanda egin ohi zen lana, gero besteek ere gauza bera egingo zuten baldintzarekin. Aitta-semiak auzolanera juan die Narbaizara./ Auzolana etxatak neri asko gustatzen baiña. Auzolana izete zan, lelengo asi neguan: lurretia; da lurreta ori izete zan ba atxaldetik, oi dan moduan, da Martixan lelengo egunerarte merienda barik. Gero afaixan baba-zopia, babak, txorixua ta urdaixa da katillu-esnia. Hil./ Ipintzakua ta Zaldumendikua orbel batzen auzolanian. Klem. Hilarik auzolanean egiten ziren lanak zeintzuk ziren izendatzen dizkigu: Lurretia bat, gero gari-zimaurketia, gero arto-zimaurketia, gero iittia, gero gari-jotia, da gero udazkenian garo-ebaittia.
auzotásun. 1. auzotásun, auzotasúna. (c). izena. Auzo harremana. Relaciones de vecindad. San Juanen beti auzotasun gutxi egon izan da.
2. auzotásun, auzotasúna. (c). izena. Calidad, estatus de vecino de pleno derecho. Auzotar kondizioa eskubide guztiekin Uberan kanpotik etorrittako familixa batek auzotasuna eskatu zeban baiña etxakon auzotasunik emon nai izan gizona konduta txarrekua zalako.
auztei, auzteixa. izena. (Antzuola) Ahunztegia. "Hitz hau bi pertsonari entzun diegu. Auztei iputeiari deitzen diote, euren esanetan toki horretan ahuntzak egoten zirelako. Guk auzteixa dauku gure denpora guztian. Nunbaitt Arrandariko aseria (hasiera) izango zan auntzekin... (Lar Antz)
Arrandari Antzuelako baserri bat da.
áxaxa. (b). interjekzioa. Txakurrari esaten zaio, norbaiti kosk egin diezaion. Voz con la que se azuza al perro. Axaxa txakurra! Orri, orri! áxaxa émon. (c). dio esapidea. Azuzar al perro para que muerda y, por extensión, incitar a alguien a algo. Txakurrai axaxa emon zotsan./ Badakitt mutiko orrei zeiñek emoten dotsen axaxa guri kartelak apurtzeko./ Orregaitik ez ei ziran falta zirikatzailliak diskursua ein zeixan axaxa emonaz. (SM Ezten). Sin. xaxatu (Lein.), xaxau (Eib.) Sin. xaxatu.
áza, azía. (a). izena. . Brassica oleracea. Berza. azak emon. (d). esapidea. Kalabaza eman. Markiko alaba gaztenan atzetik ibilli zuan amorratuta, baiña azak emon jotsan itxuria neskiorrek. Sin. kalábazia emon, kulape emon. ázak jo. (c). esapidea. Ziria sartu, jukutria bat egin. Orrek jo jostak neri azak.
azián bárrenengo ostrúa ez ízan. (c). esapidea. Pertsona bat, bere ustez, oso inportantea izan, buruiritzixa izan. Ez pentsau ori bere ustez azian barrenengo ostrua dala. Esapide honetan azaren barrenengo hostoa gauza ezdeustzat hartzen da.
Sin. txori-káka ez izan.
azabúru.
1. azaburu, azaburúa. (b). izena. Berza, repollo. Banastatxuan tamaiñoko azaburuak dauzkagu.
2. azaburu, azaburúa. (c). izena. (adierazkorra.) Buru handia. Cabezón. Azaburu galanta jaukak, baina lepo gaiñian ibiltzeko bakarrik.
3. azaburu, azaburúa. (c). adjektiboa. Txorimaloa, babalorea. Azaburu orrekin abil ba
azaiña, ázaiñia. (b). izena. Hazaña, fechoría. Orrek mutikuok gaur be azaiñan bat egin barik eztittuk geratuko.
azaiñoso, azaiñosúa. (c). adjektiboa. Azainak, azioak egiten zalea. Etxaukan idea zuzen bat. Azaiñoso utsa zuan.
ázal. 1. azal, azála. (a). izena. Piel, pellejo, corteza. Naranja azalik ez bota lurrera./ Arbolei etxakue azalik kendu biar.
2. azal, azála. (c). izena. Gaina. Superficie. Derrepentian korrupziño kaso mordua urten da azalera./ Antxoak udaberrixan urtetzen dabe azalera.
Lekuzko kasuetan ia bakarrik. azalían. (c). A la vista, a flor de. Azalian olako kakanaastia egoteko, zer ez ete dago barruan./ Amorraiña ur-azalian zebillen./ Olixua beti azalian geratzen da. Ik. urazal. 3. azal, azála. (c). adjektiboa. Sakontasun gutxiko platerez esan ohi da. Zer etarakoittut bazkaltzeko, sakonak ala azalak?/ Plater azalak gutxi erabiltzen die gurian. Sin. zapal. Ant. sakon. 4. azal. Ik. almuadazal.
azá-lápiko, azá-lápikua. (c). izena. Aza egosizko lapikokada, sasoi baten ohizko jatordua. Gero Gabonetako jatordua be izete zan ba garbanzua txorixuakin, da odolostiakin aza-lapikua. Hil.
azálatxurra, azálatxurria. (d). izena. Antzina basoko garo-sailak aitzurtu egin ohi ziren. Aitzurrez zopittari (zohiari) buelta ematen zitzaion azal samarretik, gero garoa indartsuago eta zarratuago erne zedin. Gehienbat garo-sailetan egiten zen, baina ortuan ere bai inoiz. Operación consistente en dar la vuelta superficialmente con la azada al tepe Azalatxurria izaten zuan beste neguko lan bat, etzuan produziño aundi-aundikua baiña. Klem.
azálatxurran. (d). adberbioa. Aipaturiko langintzan. Azalatxurran emute giñuan negu guztia. Ik. zopizártu.
azalatxúrtu. (d). du aditza. AZALATXURRÁTU. Sail bat azalatxurran egin. Gabera orduko garo-sail guztia azalatxurtu giñuan. Sin. zopizártu.
