Hiztegia

A | B | C | D | E | F | G | I | J | K | L | M | N | O | P | R | S | T | U | V | X | Z
arráindi
arrana euki
arráindi. Ik. arrandei.
arráiñ. 1. arráiñ, arráiña. (a). izena. Pez, pescado. Harrapatutakoari peskau ere esaten zaio. 2. arráiñ, arráiña. (b). izena. Bicho, elemento, en frases expresivas. Ori dok arraiña ori! Ik. elémentu, -o.
arraiñ gorri. Ik. ténka.
arraiño. Ik. arráixo.
árraiñótan!. (c). interjekzioa. ARRÁIXOTAN, ARRÁIXUA. Arraioa! Harridura edo ezusteko txarra adierazten duen hitza. Haserre-doinu handirik gabe esaten da.   Interjección que denota extrañeza y contrariedad, pero que se pronuncia sin gran gesto de enfado. Arraiñotan! Oilluak ein dabe langintzia letxuga artian./ Goiz etxera etortzekotan ziñaten baiña, arraiñotan! saiatu zate nunbaitten. Gure amari arraiñotan entzun izan diot eta aitari arraixua.
arraipardua
© Migel Mari Elosegi
arráipardo, arráipardua. (c). izena. ARRÁIFARDO, ARRAI, ARRANBALTZ. Buteo buteo. Ratonero, busardo.   Hegazti harrapari handia. Arraifardua bota zeban gure aittak bein.
arrai txiki, arrai txikixa. (d). izena. Falco tinnunculus. Cernícalo. Sin. gabillara txiki, mirutxiki.
arraitz, arraitza. (d). izena. Sega zorrozteko harria. Sin. ségarri. Ik. arráiztu.
árraixa, árraixia. (a). Marra.   Raya. Kuaderno guztia arraixaz eta borroiz beteta dauka.
arráixo. ARRÁIÑO. 1. arráixo, arráixua. (b). adjektiboa. ARRÁIÑO. Demonioa.   Condenado, puñetero. (Aunque menos despectivo y más cariñoso). Noiz etorriko ete dok gure mutiko arraixua./ Nun ete dabill txakur arraixo ori? 2. arráixo!. (b). interjekzioa. ARRÁIXUA!, ARRAIÑUA!, ARRANOPOLA!. Recoño, demonios. Arraixua! Neri pasatzeko eztok asko./ Arraixua! Esan da esan da kasoik pez. Esaldi hasieran ia beti. Sin. arránopola!. Ik. árraiñótan!. arráixo. (b). interjekzioa. Gauza bera, baina galdegilearen ondoren. Nun arraixo laga jittuat pa giltzak./ Zela arraixo nai dok flakatu ainbeste janda. arráixuak ezpaittuan!. (c). interjekzioa. ARRÁIXUAK EZPAITTUAN. Arranopola! Esaldiak indartzeko, hauen ostean gehienetan. Oinddiokan entzun bia jostak ederrak, arraixuak ezpaittuan./ Ez aiz bela etorri, arraixuak ezpaittuan.
arraixotan. Ik. árraiñótan!.
arráiztu. (c). du aditza. Sega harriz, arraitzez, zorroztu.   Afilar la guadaña con la piedra. Sega-jokuan anaiak arraizten zotsan segia. Sin. arríttu, ségia zorroztu.
arrakalada, arrakaladia. izena. (Antzuola) "Arropako edo oihaleko urratua. Arrakaladia iñ ddau alkondaran". Sin. arratára.
arrakátu. (d). da aditza. ARRAKÁLDU. Arrakalatu, brintzatu.   Hendirse, resquebrajarse. Laster da azkena txabola arena be, ixa dana arrakatuta dago ta. Mertz. Gutxi erabilia. Brintzatu da ohizkoa.
arráma, arramía. (a). izena. Zuhaitz adarra.   Rama. Arrama orrek egundoko keixa pillia dauka. Lodiei adar eta meheei arrama deitu izan zaie, baina bereizketa gabe ere bai. Sin. adar. Ik. mádal.
arráma-ázur, arráma-ázurra. (d). izena. Hueso trasversal de la cadera de vacuno. Arrama-azurra esate jakok goiko trabesekuai, ta an juten dok aren puntan ori bola ori sartuta, arrama-azurrian ijeria; ijeria dok berakua, atzeko anketan. Aurrian “besapalia” esaten jakok. Don. Ik. ijera, mókor.
arrámarra, arrámarria. (d). izena. (eufemismoa.) ZARRAMARRA. Haserretutakoan egiten den eztabaida.   Discusión. Guk geuk ezkiñuan sekula “i” usau bez (hiketan egin andra-gizonen artean). Guk pe itten giñuzen arramarrak, berrogeta amabost urtian alkarrekin bizi izen giñan, berrogeta amabost urte, batian aixkire ta bestian asarre, baiña “"i"” sekula bez. Ben.
arramatada, arramatadia. "Ofensiva, ataque. Gure txakurrak txakur haundi bat ikusittakuan lehelengo arramatadia ein, eta gero arek frente emoten baetsan, ezkutau." (SB Eibetno).
arramill, arrámilla. (d). izena. (Oñati) "Piedra suelta que se precipita por una pendiente." (Izag Oñ). Ik. amíll.
arranak
© Jaione Isazelaia
árran, arrána. (c). izena. Ardi-ezkila, intxarria baino handiagoa eta dunba baino txikiagoa.   Cencerro de oveja. Ardixen arran-otsa entzuten da. Enrike Enrike artzainak dio lehen intxarri bakarrik erabili ohi zela, baina arran esaten ikasi dutela. Baita arranbittarte eta arrantxiki ere. Geuk pe oiñ bixetara esaten dotseu. Len intxarrixak esaten gontsana oiñ e arranak, arranbittartiak pe esaten dotseu e orrei erdikuoi, arranbittartiak, arrantxikixak... Ik. dúnba, íntxarri. arrana euki. esapidea. (Oñati) Ahots indartsua eta desatsegina izan. Orrek dauka arrana! arranak jotia. esapidea. (Leintz) Antzinako ohitura: ezkonberriak ohera erretiratzen zirenean, «lagunek» etxe aurrean ematen zuten kontzertua, arranak, lapikoak eta abar astinduz. Ik. zenzerráda.