Hiztegia

A | B | C | D | E | F | G | I | J | K | L | M | N | O | P | R | S | T | U | V | X | Z
andi. Ik. áundi.
ándik. (a). adberbioa. Handik.   De allí.
andíkalde, andíkaldia. (b). izena. Hango aldea. Handiko aldea.   El lado de allí. Zu jarri andikaldian da ni emendikaldian, da jolas eingou. Ant. emendíkalde.
ándiko. Ik. aldeko.
ándra. 1. andra, andría. (a). izena. Emakumea.   Mujer. Lau andra ikusiittut pasiatzen. Andria izen bida: kalian airosa, sukaldian/etxian kuriosa, da oian kariñosa. esaera. (Antzuola) (Lar Antz). Andria ta kanpaia "joteko" einda jazak.. esaera. (Gatzaga) (Aran Gatz). Andria, tximinixia eta sartajiña, bat bakarrik etxian. esaera. (Aran Gatz). 2. andra, andría. (a). izena. Emaztea.   Esposa. Andria ire preguntez zuan len.
ándragei, ándrageixa. (d). izena. Novia. Nobixa da arrunta. Don.k dio andragei esanagoa dela gizongei baino. Ik. gízongei.
andrá-gizon, andrá-gizonak. (a). izena. Senar-emazteak.   Esposos. Artizko andra-gizonak bakaziñotara i doiaz.
andra-ikuste egun, andra-ikuste eguna. (Leintz) Haurra jaio eta handik gutxira jaioberriaren etxean auzoko andreek egin ohi zuten bazkaria edo merienda erregaluak eramanez. Sin. martópill.
andrakóte, andrakotía. (c). izena. (adierazkorra.) Andre handia, tamaina handikoa. Sekulako andrakotia dago Joxepa. Ik. gizakóte.
andrakúme, andrakumía. (c). izena. Emakumea. Olako lekutakua il dda; gizakumia da ero andrakumia da. Hil./ Garilotzia esate jako orri. Ebaitzeailliak eta lotzeailliak (sic) izeten die. Batzuk ebagitzen, da andrakumiak jeneralmente atzetik lotzen. Don. Osintxun eta beste auzo batzuetan oso erabilia adinekoen artean. Ik. andrázko, emakúme.
Andrámai, Andrámaixak. (a). ANDRAMÁIXA AGOSTÚKO. Andra Mari jaiak (abuztuak 15).   Las fiestas de la Virgen de agosto. Andramaixetan Elgetara juaten giñan. Egunari berari, Andramai eguna. Adinekoek ANDRAMÁIXA AGOST Andra mari martikotan sendor gorrixa bizkarrian eta zozokumak orpuan. esaera. Udaberria goiz etortzen denean esan ohi da. (Lar Antz). Ik. amábirjiña. Andramaixa Martiko, ordurarte udia tatiko, andik aurrera betiko. (c). esaera. Ordurarte uda agertu eta desagertu; gero beti uda. Ik. tati eiñ. andramáixa martíko. (c). El día de la Anunciación de la Virgen. 25 de marzo. Ik. márti.
andráta, andratía. (c). izena. El ligue, o su intento, por parte del hombre. ANDRATAN. Andrekin ligatzen. Ik. neskáta.
andrazále, andrazalía. (b). adjektiboa. Mujeriego.
andrázko, andrazkúa. (b). izena. Emakumea.   Persona de sexo femenino. Andrazko bat eta iru gizonezko izan zien gure etxetik lapurretan ein zebenak. Sin. andrakúme, emakúme. Ant. gizakúme, gizonézko.
anduga, andugia. izena. Arbola-ipurdia, zuztarraldea. (Pedro)
anegia
© Ibon Serrano
ánega, ánegia. (c). izena. ÁNEA. Esan ÁNEA gehienetan. Edukierako neurria, 55,5 litro duena.   Fanega. Ogetabi kilo dia anea erdixak, eta berrogetalau kilo artua. Da garixak berrogetasei ero zazpi. Zortzi pixatzeko gari ona biar, esateben. Gari flakotxa samarrak sei, zazpi... Beran piso netua berrogetazortzi ei zan. Hil./ Anegia da bi aneaerdikokara. Anega bat berrogetalau kilo gaztaiñan, eta berrogetabost garixa, berrogetalau artua. Don. Hau zen gariaren pisu ofiziala, idatzizko zenbait iturriren arabera: Anegak 48 kg., anega-erdiak 24 kg., imiñak edo kuartak 12 kg., imiñerdiak 6 kg., imillen edo imillaunak (imiña larenak) 3 kg., eta imillen erdikoak 1,5 kg. Arto anegak 44 kg. Ik. imíllen, ímiña, imíñerdi.
ánega erdíko, ánega erdikúa. (c). izena. Anega-erdi gari, arto, baba... neurtzeko balio duen ontzia, 27,75 litro hartzen dituena.   Media fanega, recipiente ya en desuso que servía para medir granos. Anea erdikuak ogetalau-ogetasei kilo gari inguru artzen zittuan, segun ze gari klase, umedadia, eta abar. Neurriari anega erdi eta ontziari anega erdiko, baina biak zentzu bietan ere bai. Ik. ánega.
anezka, anezkia. (c). izena. Zeharraria daraman ziria sartzeko egurrezko tresna luzexka. Txalupa baten antza du, barrutik hustuta dago, eta bertan anezka-ziria jartzen da hariarekin. Ehundegiaren alde batetik bestera etengabe ibiltzen da zeharraria emanez eta eramanez.   Lanzadera, instrumento que usan los tejedores para colocar la trama. Orrek eukitzen dabe anezkiai bultza eitteko; len zan olako beso bat; ta beso ori beti ola albora zetorren, arek ola eitten otsan ta ual baten bidez anezkiai, ta anezkia bialtzen zan beste aldeko anezka-etxeraiño, “cajon”, anezka-etxia, alde bittan zeuzkan berdiñak. Josu. Sin. lanzadera.
anezka-ziri, anezka-zirixa. (d). izena. Anezkaren barruan hariz beteta joaten den zotza.   Canilla. Ta orduan, Sin. txintxur. Sin. kánilla.
anezka-etxe, anezka-etxia. (d). izena. Anezkari bere etengabeko joan-etorrian besoek emandako kolpeak hartzeko ehundegiak alde bietan dituen kajoi antzekoak.   Cajón. Emen pasatzen zan anezkia alde batetik bestera, ori da, anezka-zirixakin batetik bestera; ezkiña bakoitzian zeukan beretzako toki bat. —Kajoia? —Ori da anezka-etxia, ta beste aldian bestia. Josu.