Hiztegia

A | B | C | D | E | F | G | I | J | K | L | M | N | O | P | R | S | T | U | V | X | Z
tutulu mendi
txakurkeríxa
tutulu mendi, tutulu mendixa. izena. (lagunartekoa.) (Eibar) Alua. An zeuan ankak zabal-zabalik, tutulu mendixa bistan. Ik. potxótx.
txabera, txaberia. izena. "Gancho para haces." (SB Eibetno). Sin. azaoketarako ziri. Ik. azaoketa.
txábeta. 1. txábeta, txábetia. (c). izena. Burdinazko ziria, bizikleta pedalaren ardatza eta bielaren arteko lotura egiten duena, adibidez.   Chaveta. Pedalai txabetia urten eta muturrez aurrera jausi nitzuan./ Txabetiak olguria dauka. txábetatik izúrrauta egon. (d). esapidea. Burutik gaizki egon. Txabetiak faillatzen jotsak./ Txabetako faillua jaukak. 2. txábeta, txábetia. izena. Perrak, animaliaren kaskuan asentatuta gera dadin, duen belarri antzeko zatia. Kaskuan perria ola ipintze zan, au urtetze zan, da au okertu itte zan olako tenaza batzuk artu, ta kaskua jaso, ta azpittik gora zea itte zan au txabetia, belarrixa. Roman.
txabetadia
© Josu Okina
txabetáda, txabetadía. (c). izena. Kasketada, burutazio zoro antzekoa.   Venada, ocurrencia caprichosa. Txabetadiak emon joskuan da artu kotxia ta Bilbora joan giñuztan./ Asieran pentsau najuan nausixan txabetadan bat zala. TXABETADIAK EMON, batez ere. Ik. kasketada.
txabillia
© Jaione Isazelaia
txábilla, txábillia. (c). izena. Bihurra emanez artilezko haria iruteko karretea.   Carrete para hilar retorciendo la lana. Txabillia dok e artilliakin pastoriak-eta bueltaka erabiltzen daben aura, karrete aura. Klem./ Gorutan eitte zien [artilezko eta linuzko haria], baiña artillia senduao askoz e. Gizonak e bai txabillan, txabillia esate jakon. Txabillia da, eztakizu e, ola umiak eta gora-gora jaurtitzeko eukitzen daben zer bat, auraxe da txabillia. Aniz. Tresna hau, normalean, gizonek erabiltzen zuten. Erdian ardatz kakoduna izaten du, egin ahala artilea txabilan bertan biltzeko. txábillan. (c). adberbioa. Txabilarekin artilezko haria egiten. Neguan txabillan jarduten dau jota sua./ Txabillan ikusi dot etxeaurrian. TXABILLAN EI
txábola, txábolia. (a). izena. Chabola, cabaña. Arraozko txabolan ein giñuan bazkaixa. Ik. etxábola, txósna.
txaflero. TXAPLERO. Sin. etxáflero.
txákal, txakála. (d). adjektiboa. TXANKAL. Insustancial. Ik. txáldan.
txakaláldi, txakalaldíxa. (c). izena. Makaldia, ahulaldia. Gure amak egundoko txakaladixa pasau zeban joan dan udan.
txáketa, txáketia. (a). izena. Chaqueta. Ik. jáke.
txakil, txakílla. (d). adjektiboa. Ganorabakoa.
txakillétan. (d). adberbioa. Narrutan. Atzo narrutan ein najuan, ero txakilletan ero, ainbeste izen emuten jako. Don. Gutxi erabilia. Sin. narrútan.
txakóliñ, txakolíña. (b). izena. Chacolí. Gure mutiko denporan txakoliñ ona eitte zan Artizen.
txákur. 1. txakur, txakúrra. (a). izena. Perro. Ik. jan-txákur, txakurrán sálara joan, perru. Txakurra egon. esaera. "Zital edo haserre egon, edo halakoa izan. Atzo ni etxea jun nitzanian ama zeuan txakurra! Ik. ganau ona egon." (Lar Antz). an be txakurrak ortosik. (c). esapidea. Han ere gauzak hemengo antzera. Alemaniara joan zuan, baiña an be txakurrak ortosik. Sin. an be bábak lekátik. txákur jokátu. (c). esapidea. UNED. Zitalkeriaz edo gogorkeriaz jokatu. Patronatuak txakur jokatu dau UNEDekin. txakur zarra izan. (c). esapidea. Ser perro viejo. Retegi txakur zarra da. txakúrra puzten ibilli. (c). esapidea. Aurpegi zikina duten neska-mutikoei zera esan ohi zaie: Zer, txakurra puzten ibilli aiz ala? . txakurrai be emuten etxakuenak jan. (c). esapidea. TXAKURRAK PE JATEN EZTITTUANAK JAN. Gauza eskasak jan. txakurrai be ez opa. (c). esapidea. Inori ez opa gauza txar bat. Txakurrai be etxat opa nik orduan pasau nittuanak. Sin. otsuai be ez opa. txakurrak dauzka buztanpian!. (c). esapidea. Kopuru hori ez dela diru gutxi adierazten duen esapidea. Milloi erdi gutxi pentsatzen jak? Txakurrak jauzkak buztanpian. txakurrak pe jan ezinddakua. (c). esapidea. Janezina. Saldia, txakurra(k) pe jan ezinddakua. Mertz. txakurrán buztanán modúan beti atzian. (c). esapidea. Beti atzean gelditzen direnei esana. txakurrán fláutia!. (b). interjekzioa. (arrunkeria.) TXAKURRAN BI(B)OLIÑA!. Un jamón con chorreras. «Txakurraren txilibitua», alegia. txakurran moduan jan. (c). esapidea. Presaka eta aho betean jan. txakurran putza!. interjekzioa. "Y un cuerno! Sin. txakurran zaunkia!" (Lar Antz). Sin. . txakurrána eiñ. (c). esapidea. TXAKURRÁN MODÚAN SARTU. Hitzik esan gabe sartu jende artera, sukaldera adibidez. txakurrának eiñ. (c). esapidea. Hacer perrerías. Txakurranak ein jotsen komisarixan. txakurrának esan. (c). esapidea. TXAKURRAI BE ESATEN ETXAKONAK ESAN. Decir perrerías. Txakurranak esan zittuan neregaittik./ Txakurranak esan jostan kotxia markau notsalako. 2. txakur, txakúrra. (c). izena. Policía, guardia civil. Manifestaziñua asi baiño len an zittuan txakurrak. 3. txakur, txakúrra. (c). adjektiboa. (adierazkorra.) Oso ona, bikaina.   Excelente. Pelotarixa txakurra da Oreja./ Kotxe txakurra da Audixa. Baina eguraldiari buruz ari garenean alderantzizko zentzua du, oso txarra, alegia. Egualdi txakurra ein juan Erramu-zapatu egunian. Ik. eguáldi. 4. txakur, txakúrra. (c). adjektiboa. Izakera zital eta gogorreko pertsona.   Déspota, persona intransigente y de mal carácter. Guk lenengo euki giñuan maixua, txakur bat./ Urtetan egonda najak enkargau txakur baten mendian da bajakixat ze dan ori. 5. txakur, txakurra. (Eibar) "Gatillo de armas de fuego. Eskopetian txakurrak sakatuta Ik. katu.
txakur-mútur, txakur-mutúrra. (c). adjektiboa. Aurpegi zital eta serioa. Baita halakoa duen pertsona.   Cara de perro. También persona que la tiene. Fijau aiz? kartero barrixak jaukak txakur-muturra./ Detenidu nindduan guardazobilla, alako txakur-mutur bat, joka asi jatan.
txákur amorratu, txákur amorratúa. (b). izena. Perro rabioso, hidrófobo. Txakur amorratuak ainka eindda il zan./ Txakur amorratuan modua kontestau zotsan. Don.k amorruaren gaitzari txakur amorratúa deitu dio (?). Ik. amorro, -u.
txakur-amórro, txakur-amorrúa. (c). izena. Rabia canina, hidrofobia. Ik. txákur amorratu, amorro, -u.
txakur-étxe, txakur-etxía. (d). izena. Txakur-txabola. Sin. txakúr-toki, txakúr-txabola.
txakur-éztul, txakur-eztúla. (d). izena. Eztul zakarra.   Tos fuerte. Txakur-eztula, eztul zakarra dagonian; katarro-eztul normala. Klem.
txakur-gaitz, txakur-gáitza. (c). izena. Pertsonen gaixotasunen bat. Tumore bat, dirudienez Txakurgaitza esan eitte jako beste bat, tumorren batzuk urtetzen dabela. Don.