Hiztegia

A | B | C | D | E | F | G | I | J | K | L | M | N | O | P | R | S | T | U | V | X | Z
meko eiñ
mendí-buelta
meko eiñ. (c). aditza. Pot egin. "Meko ein xok: cuando la caballería queda sin poder con la carga. Eziña jo deixenian esaten da: meko ein ddau./ Meko-meko eon: eziñian egon." (Izag Oñ). komentario 1 Ik. pót eiñ.
melakatoi. Ik. melokotóe, -i.
méla-méla. 1. mela-mela. (a). adberbioa. Blai-blai.   Calado hasta los huesos. Mela-mela eindda etorri da umia eskolatik./ Mela-mela ein nau baldekaria botata. MELA-MELA EINDDA, batik bat. Ik. melátu, melau. 2. mela-mela. (c). adberbioa. (eufemismoa.) Mozkortuta. Illuntzeko zortziretarako mela-mela eindda zeuan./ Mela-mela zeren barrutik eta kanpotik. Sin. ple eindda. Ik. meláu.
melar, melárra. Estrecho. "Txarri melarra: cerdo estrecho; behi melarra." (Izag Antz).
melátu, melatúa. (b). da izena. Bustialdia.   Remojón. Kriston melatua artu giñuan Urbixatik Arantzazura bittartian./ Eztot aspaldixan arrapau alako melatuik. Normalean melatu iz. gisa erabiltzen da, eta melau ad. gisa, baina alderantziz edo nahasian ere entzun daitezke. Ik. melau.
meláu. 1. melau. (b). da-du aditza. Busti-busti eiñ.   Empapar(se), calarse. Melauta geratu giñan karreria ikusten./ Joxek melau ein gaittu mangeriakin. Ik. mela-mela. 2. meláu. (c). da aditza. (eufemismoa.) Mozkortu. Aura domekero melauta ibiltzen da. Ik. mela-mela. 3. meláu, meláua. (b). izena. Melatua. Ik. melátu, pikumélau.
méle-méle, melé-mélia. (d). adjektiboa. Memeloa, pikumelaua.   Apático, persona de poco garbo y carácter. Aura mele-mele samarra da, ta etxat bape txokatzen. Gutxi erabilia. "Mele-mele samarra", gehienbat.
mélendres. (d). izena. Hala deitzen dio zenbaitek sorginorratzari, "sakaojos"-ari.   Llaman así algunos a la libélula. An, bajatok melendres abiadoria. Don. "Melindres", edo "Melindres abiadoria" ere bai. Umorezkoa. Etim.: Jules "Vendrines" abiadore frantsesa, Paris-Madrid karrera irabazi zuen 1911an, oso famatua egin zen itxura denez, eta sorginorratzari jarri zioten haren izena. "Vendrines"etik "Melendres"era salto dezentea dago, baina hutsa abiadore batentzat. Sin. sakáojos.
melóe, -i, melóia. (a). izena. Melón.
melokotóe, -i. komentario 1 1. melokotóe, -i, melokotóia. (a). izena. prunus persica. Melocotón. komentario 1 2. melokotóe, -i, melokotóia. (c). adjektiboa. Artaburu, txorimalo, baina zentzu iraingarririk gabe, ia maitekiro. Ogixa aaztuta etorri aiz, melokotoioi alakuoi./ Ez ari izan melokotoia eta estudixaik. Gure amari-eta entzun izan diogu esaten, zerbait ahazten zitzaigunean eta halakoetan. 3. melokotóe, -i, melokotóia. (b). izena. Mozkorra. Borrachera. Melokotoi ederrakin zebitzen bixak pe jaixetan. Sin. trónpa, atxur.
memélo, -a, memelúa, -ía. (b). adjektiboa. Lelo, -a, fatuo, -a, insustancial. Zela izan leike ain memelua./ Laga notsan liburua galdu dau memeluorrek alakuorrek. Ik. mamala, méngel, mengénillo.
memelokeríxa, memelokerixía. (c). izena. Memeloaren esana edo ekintza. Zenbat memelokerixa esaten daben.
memo, memue. (d). adjektiboa. (Leintz) Txikia, mehea. Gizon memotxo bat.
mendia loran
© Jaione Isazelaia
mendia
© Jaione Isazelaia
ménda, mendía. (b). izena. . BENDA. mentha suaveolens. Menta, mentastro. Bezperan mendak batu ganauak zaindduaz. Cel. Etxean usain gozoa euki nahi denean menda etxeratzea bezalakorik ez dago. Mendazko eskobak ere erabili izan dira honetarako. Oso ugaria da munetan eta etxe inguruetan. Sin. batan. Ik. mendáfiñ.
mendafiña
© Jaione Isazelaia
mendáfiñ, mendafiña. (b). izena. . BENDÁFIÑ. mentha piperita. Hierbabuena. Bat dok mendia, eskoba lekuan ibiltzen zana, ta beste bat janarixai-tta botatzeko mendafiña. Mendia baiño ostro zorrotxauakin, luxenkia, mendafiña. Don. Mendaren antzekoa, baina finagoa. Baratzetan hazten da batik bat, baina baita baserri inguruetan eta basoan ere. Infusioan hartuta oso ona omen da digestioa ondo egiteko, bihotzarendako eta nerbioendako. Sin. mentabedar (Eib.). Ik. batan.
mendarra
© Jaione Isazelaia
méndar, méndarra. (c). izena. . pulicaria dysenterica. Etxea garbitzeko erabiltzen de menda mota usain gabekoa. komentario 1 Sin. astoménda.
mendébal, mendebála. (c). izena. Viento del Oeste. Mendebalak joten dabenian, eurixa laster.gaillego aizeak baino apur bat iparralderagotik jotzen du. Baita dena hezetasunez blaitzen denean, etxeko lurra, frontoiko pareta edo zorua, mendebalagatik dela esaten da. Gaur ezingou pelotan jokatu; mendebalak jo dau ta lurra labana dago. Don.k dionez, gaillego aizeak baino apur bat iparralderagotik jotzen du. Ik. bendebal, gaillégo áize, nórde.
mendeko. Ik. béndeko.
menderau. Ik. bendérau.
méndi, mendíxa. (a). izena. Monte, montaña. Ik. báso. mendíra bóta (ardixak, beixak). (a). esapidea. Abereei mendira jarein larrean egin dezaten. Gure ardixak ibiltzen zien ba, maietzian botatzen zittuen mendira, jaretxi illuntzian txabolan, goizian berriro, da atzera mendira, maietzian, da andik Gabonak arte betik mendixan. Luis. Sin. basora bota.