Hiztegia

A | B | C | D | E | F | G | I | J | K | L | M | N | O | P | R | S | T | U | V | X | Z
lixibontzixa
© Asier Sarasua
lixíbontzi, lixíbontzixa. (d). izena. LIXONTZI. Lixiba egosteko egurrezko barrika. Lixibontzi eta lixontz entzunak egiten dira, baina gure galdeketetan tiña eta erropa-barrika azaldu dira bakarrik. Ik. tíña.
lixontzi. Ik. lixíbontzi.
líxtu. (c). da aditza. LITXÁTU. Litxez bete oihal edo jantzi bat.   Llenarse de pelusa o hilachas; deshilacharse un tejido o vestido. Azkenengo erosittako bakeruak ziero lixtu jat./ Barrenak pe danak lixtuta jauzkat. Don. Ik. álbeni, izpittu, lítx, txirbiztu.
lizarra
© Jaione Isazelaia
lízar.
lizarra
© Jaione Isazelaia
lizarra
© Jaione Isazelaia
1. lizar, lizárra. (a). izena. . Fraxinus excelsior. Fresno. Leku hezeetan, errekondoetan batik bat, egon ohi da. Fruitu berde, luze, zapalak izaten ditu pilan zintzilik. Jendeak uste duenez, lizarrak fruitu asko duen urtea emankorra izaten da. Ik. basalizar. 2. -lizar, -lizarra. (d). izena. Zuhaitz luzea, arbolaren izenari lotuta: pago-lizar, gaztaiña-lizar, piñu-lizar... Gerrixan ebai eta gero adarrak etaratzeittuanian, aura dok pago-motza, eta bestela luzia lagatzen danian, pago-lizarra ero pago-luzia. Klem.
lizár-mákilla, lizár-mákillia. (c). izena. Lizar adarrezko makila, antzina oso erabilia burrukarako.   Palo o bastón de rama de fresno, muy usado antiguamente en las peleas. Antxiñako euskaldunak lizar-makillekin eitte ei zeben gerria.
lizi, lizíxa. (d). izena. LÍXI. Tiñatik irteten zen lixiba hondarra, ur-zikina, lixa-potzura zihoana.   El agua sucia de la colada que salía de la tina e iba a parar al lixa-potzu. Lizixa izete zuan ura, urzikiña, tiñatik urtetze zebana. Klem. Ik. líxiba. lizixa be eran. esapidea. "Edozer edan. Orrek lizixa be erango luke." (Lar Antz). Ik. solímau.
lizpapel, lizpapela. izena. (Eibar) LEZPAPEL, LEXAPAPEL (EIB.). Papel de lija.
lízun. 1. lizun, lizuna. (c). izena. Moho, cardenillo. Umedadetan egondako gauziai lizuna eitte jako./ Gaztaia garbittuko ezpalitza alperrik galdu eingo litzake, lizuna ero sartuko litzakixo ta. Enr. Ik. lizúndu. 2. lizun, lizúna. (d). adjektiboa. Berdexka, lizun kolorekoa.   Cárdeno. Ia galdua. Ik. galóso. 3. lizun, lizúna. (c). Troka-zuloa.   Boquerón. "Lizuna: nombre propio del boquerón de Gesaltza, por donde se mete el río Aranzazu. Gesaltzaako lizúna, lizúnian: en el boquerón de..." (Izag Oñ)
lizúndu. (c). da aditza. Enmohecerse. Basarriko ogixa ona da, baiña ein-barrixan. Bein baiño geixaotan janda gare lizundutakua./ Umeldu ero lizundu (belarra). Umeldu ezkero ba urrengo lizuna. Umelak lizuna dakar ondorik. “Bedar umela ekarri dou. Au lizundukok”. Don.
llána, llánia. (d). izena. Plana de albañil. Sin. plána.
llaníau. (d). du aditza. Pasar la plana en una pared. Ik. rasíau.
llánta. 1. llánta, llántia. (a). izena. Llanta. 2. llánta, llántia. (d). izena. Uhala, burtuhala. Llantiak bixok egurra paño pittin bat gutxiau, burdiñiak bixok egurra paño gutxiau berotu. Eli. Sin. uel.
lloronia
© Jaione Isazelaia
lloronia
© Jaione Isazelaia
llórona, llóronia. (c). izena. . LLORÓI, SAUZE LLOROI. salix babylonica. Sauce llorón.
lo. 1. lo, lúa. (b). izena. El sueño, el acto de dormir. Orrek lua oso ariña dauka./ Lelengo lua ei da sakonena. LOTAN, LOTATIK, LOTARA, LOTAKO, LOTARAKO... Lotan dago./ Lotatik dator./ Lotara noia./ Lotako galtzak die onek./ Oinddio ezta lotarako —edo lotako— ordua. erdi lo. (a). adberbioa. Medio dormido. Erdi lo dago eta laga bakian. ló ártu. (a). LÚAK ARTU. Dormirse. Klasian ixa lo artu dot. Autuan nendorrela ixa luak artu nau./ Ezin luak artuta egon naiz goizalderarte. Orain gutxi erabilia; LO ARTU esan ohi da gehiago. LOKÁRTU ere entzun daiteke. Telebisiñuan aurrian jarri tta lokartu ein nitzan. lo aundi, lo aundixa. izena. (haur hizkera.) Lo luzea. Ala!, oiñ eizu lo aundi-aundixa. ondo lo eiñ. (a). interjekzioa. Lotara doanari esateko formula. Erantzuna: Igualmente. 2. ló eiñ. (a). du aditza. Dormir. Bart eztot lorik eiñ./ Eizu lo polittorrek. banástapian lo eiñ. (c). esapidea. Hurrengo egunean norbaiten urtebetetzea denean, zera esan ohi zaio: Zer, gaur banastapian lo ein biakozu. Ez dugu jakin ahal izan zergatik. Agian oilolokak banastapean sartu ohi direlako lokatzeko? Ik. lokátoki. 3. ló eráiñ. (b). dio aditza. Hacer dormir. Ezin dotsat umiai lo eraiñ. lua galdu eraiñ. esapidea. Lo egiten ez utzi. Zapo-kantuak lua galdu erain dost.
lo-asarre, lo-asarrie. izena. (Aramaio) "Esnatu ondorengo haserrea. Lo-asarriaz dau umie da onek eztauko gauz onik." (Orm Aram). Sin. lo-kónkor.
lódi, lodíxa. adjektiboa. Grueso, -a. Burdikátaiak; meiak, mailla txikiko Bergaran gutxi erabilia. "Gizen" pertsona-abereez eta "sendo" gauzez entzuten da, batik bat. Ik. gizen, sendo. lodixan. adberbioa. Lodieran. Mai onek lodixan iru eta luzian larogei zentimetro dauzka.
lodiera, lodíeria. izena. LORIERA. Espesor. Neurrixak artu lenengo; dana: alturia, zabaleria ta lorieria. Sebas. Bergaran sendoera esan ohi da. komentario 1
lodiko, lodikua. (c). izena. Arotz-lanean, oholari lodia emateko makina.   Regrueso, regruesadora. Lodikua, “regrueso” erderaz esanda. Lodikua ori zan, zerriak desbastau eitten dau... Lar.
loérre. 1. loerre, loerría. (c). izena. Haurrek, logurearen loguraz lorik artu ezin dutenean loerria dutela esan ohi da.   Cuando los niños están extremadamente somnolientos y no pueden dormir se dice que lo tienen. Eztau siestaik eiñ da illuntzian loerria zeukan da egundoko negarrak eittu lo artu aurretik. Ik. lo-kónkor. 2. loerre, loerría. (c). Ohetik jaiki ondoren izan ohi den umore txarra. Gaur ezaun zan lanlekuan astelena zana, jendia loerriakin zaon da. (Lar Antz).