Hiztegia

A | B | C | D | E | F | G | I | J | K | L | M | N | O | P | R | S | T | U | V | X | Z
liño-mazo
litxakin
liño-mazo, liño-mazua. izena. "Mazo para ablandar el lino." (SB Eibetno).
liñu-azauak sikatzen
© Jaione Isazelaia
liñu-azauak joten
© Enciclopedia General Ilustrada del País Vasco
líñu, liñúa. (c). izena. . Linum usitatíssimun. Lino. Da liñua be etxian artzen zan. Liñua erein dda; liñuak loria ederra eukitzen dau, anillan kolorekua, dana berdiñ-berdiñ, ustez itxasua dala. Aniz./ Liñua ein bia da txistuakin, bustitta. JJp. XX. mende hasierara arte —1905-1920 tartean laga zitzaion— Euskal Herrian asko ereiten zen landarea, gero, prozesu luze eta nekoso baten ondoren ehuna egiteko. Eunak eun lan, dio esaerak. Gauza bat eunezkua dela esaten denean, linu hariz egina dela esan nahi da. Landareari lorea goizean zabaldu eta iluntzean itxi egiten zaio. Gaur egun ez dago hemen linu mota hau, baina bai beste basalinu batzuk, Linum bienne delakoa, esate baterako. Ik. eun. liñua jo. "Liño-mazuakin liñarrixan liñua jo, bigundu deiñ." (SB Eibetno).
líor. (Eibar) LIGOR (EIB.). 1. lior, liórra. (c). izena. Lehorra.   Tierra firme (normalmente en oposición a itxaso. También a erreka) Txalupan jarri orduko liorrera bueltau nai giñuan./ Majo egoten dok liorretik begira e; etorri ari ona baiñu bat artzera. Lekuzko kasuetan, batik bat. liórra eiñ. (d). esapidea. Lehorra egin: errekako putzu bat hustu arrantzan egiteko. Boluko presapian liorra eiñ da egundoko anborraiñ mordua arrapau giñuan. Ik. arresi. liorréko, liorrekúa. (c). izenlaguna. De tierra firme. Liorrekuak eztakigu arraiñ kontuan gauza aundirik. 2. lior, liórra. (d). adjektiboa. Lehorra.   Seco. Gaur egun siku besterik ez da entzuten, baina adinekoek erabili izan dute lior. Sin. siku. Ik. lior-lában.
lior-lában, lior-labána. (d). izena. Lehor eta laban dagoen lekua. Aldapan, ia beti.   Se dice de los tramos secos pero muy resbaladizos. Ankak asentatzeko baiño be sikuao eta liorrao dagonian, goittik bera ta ezin geratutako moduan: lior-labana. Baten etorritta garek Jalotza-basotik, katelotuan ipiñi eta burdixak alde batera itte juan. Soltatzen zuan eta burdixak alde batera itte juan. Etorrera bat ein giñuan txarraua Garai baten hitz erabilia; gurdiz ganaduekin garotara edo joaten zenean arriskutsua izaten zen lior-labana eta gurdia katelotuan ipini behar izaten zen. Ik. katanlótu.
líorpe, líorpia. izena. Etxearen teilatu-hegalpea.
liórtu. (d). aditza. Lehortu. Don.k dio inoiz esaten dela lurrari buruz, baina bestela ez. Ik. agórtu, sikatu.
liráinddu. (c). da aditza. Lirain bihurtu.   Volverse esbelto. Len potolua zan baiña ziero liraindduta dago.
liráiñ, liráiña. (c). adjektiboa. Esbelto, -a. Iru umen ama izan arren oso liraiña dago.
lirdika, lirdikia. izena. "Euria egiten duenean-eta basobideetan egoten den lokatza. Ardi-ganaua dabillen tokixan lirdika asko itten da./ Gure etxe aurrian ardixak iñ ddabe lirdikia." (Lar Antz)
líso. 1. líso, lísua. (b). adjektiboa. Arropez aritzerakoan, kolore bakarrekoa edo puntu klase bakarrekoa. 2. líso, lísua. (b). adjektiboa. Ileaz eta abar aritzerakoan, kizkurrik gabea. Ille lisua dauka./ Eskabola batzuk kixkurrak die ta beste batzuk lisuak. 3. líso, lísua. (b). adjektiboa. Leuna. Liso-liso laga dau pareta./ Lisogixa dago porlanezko kamiñua.
lisotu. (c). du aditza. LISO LAGA. Leundu, berdindu. Lisotu egin bia da eskuleku au lijia artuta./ Llaniau baiño rasiau geixao esaten da; liso laga. Don.
listari, listarixa. (Antzuola) "Haria baino sendoagoa eta askoz gogorragoa eta soka baino mehexeagoa den lokarria. Zaku patatia lotzeko listari biarrian nao." (Lar Antz). komentario 1
listero, listerue. (d). izena. (Leintz) Fabrikan lista pasatzen zuena. Hemengo errotie kendu auenien, Patxi
lísto, -a, lístua, -ia. (a). adjektiboa. Listo, -a, espabilado, -a. Alabia oso listia ei dauke. Ik. listopasáu, tontólisto.
listóe, -i, listóia. (b). izena. Listón. Ik. txíle.
listopasáu, listopasáua. (c). adjektiboa. Que se pasa de listo, listillo. Aura be listopasaua zuan. Diru guztia akziñotan jarri juan sekulako negoziua zalakuan, da arruinauta geldittu zuan.
listor, listorra. izena. (Antzuola) "Eulia baino handiagoa. Listorra ta erlamiñua." Lar Antz). komentario 1 Sin. listor.
listo-usteko, listo-ustekue. (c). adjektiboa. (Leintz) Listopasatua. Listo-uste, tontopasau. esr.
listura, listúria. (c). izena. Listoiz egindako egitura. Enjeneral aa listuria, zielo-rasoko listuria. Sebas. Listura egin ondoren, igeltsuz estaltzen da. Ik. txíle.
litx. 1. lítx, lítxa(k). izena. Lanazko jertseei egiten zaizkien pilotatxoak. Litxez beteta daukazu jertsia. 2. lítx, lítxa(k). izena. Arropa edo ehunari, zahartu edo apurtutakoan, bistan geratzen zaizkion hari zatiak.   Hilacha. Litxak darixola dauzkan prakamotz zar batzukin ibiltzen da./ Litxa, arixak, ari-puntak, zarrak balia bezela, gastauta dareneko moduan: litxa. Don. Ik. álbeni, ízpi, líxtu.