Hiztegia

A | B | C | D | E | F | G | I | J | K | L | M | N | O | P | R | S | T | U | V | X | Z
gar
garbo
gar, gárrak. (b). izena. Llama del fuego. Autuak su artu eta egundoko garrak etara zittuan. Ik. súgar. súak eta gárrak ártuta. (c). esapidea. SU ETA GAR. Oso haserre. Suak eta garrak artuta jarri zan enterau zanian. Ik. súgar.
gára, garía. (c). izena. Zenbait ortuko eta soroko landareri beren bizitzaren azken aldera hazten zaien kirtena, non lorea eta haziak sortzen diren.   Escapo. Arbi-gara batzen zebillen gizon bat./ Aurten kipulei garia ein jakue. Ik. arbígara, garátu, zúrkun.
garagarra
© Ezezaguna
garágar, garagárra. (b). izena. Hordeum vulgare. Cebada. garágarrak irabázi. 1. garagarrak irabazi. (c). esapidea. GARRÁBARAK IRABAZI. Astoak hankaz gora, jira eta bira, egin ohi duen jolasa.   Ganar las cebadas el burro. Astua garagarrak irabazten dabill goiz osua. Harrigarri samarra da euskaraz eta gazteleraz esapide berdina izatea. Don.k "garrábarak" irabazi dio. 2. garagarrak irabazi. (c). esapidea. Ohean lotan gelditu. Mendirako jaiki biarrian, garagarrak irabazten geratu zuan oian.
garágar-kéixa, garágar-keixía. (d). izena. Gerezi mota bat.
garagarrill, garágarrilla. izena. (Antzuola) Uztaila. (Izag Antz). Galdua. Julio edo julixo esan ohi da; uztaila gero eta gehiago, batuaren eraginez.
agarreko garaixa
© Jaione Isazelaia
gárai, gáraixa. (d). izena. GÁREI. Garaia.   Hórreo. Emen inguruan Agarre, Agarreko garéixa. Nik ari gareixa. Mutikotan da jolasian ibiltzen giñuztan da... garéixa esaten gontsan. Don./ Aintxiñan Etxebartin ei zuan garaixa. Luis. Azken honek esan digunez, XX. mendearen hasieran ba omen ziren bi edo hiru garai arrasto Uberan. Bergarako Agarre baserrian (San Martin auzoa) dago Gipuzkoan gelditzen den garai bakarra, baina baserriko andreak esan zigun eurek "troja" deitzen ziotela. Ik. trója.
garándu. (c). (Ubera) KARANDU (LEIN.). 1. garandu, karandu (Lein.). du aditza. Aletu.   Desgranar alubias, guisantes, etc. Polittoi, lagunduidazu babak garantzen. Gutxi erabilia Bergara aldean. Sinonimoen artean aletu da zabalduena. Urkuldu eta irakurri ere esate dira. 2. garandu. da aditza. (eufemismoa.) (Leintz) KARANDU (LEIN.). Mozkortu. Atzo majo karandute etxeratu gintzen. KARANDUTE. (Lein.). Mozkortuta.
letxugak garatuta
© Jaione Isazelaia
garátu. (d). da aditza. Landareei gara sortu.   Desarrollarse el escapo a las plantas. Landarak garatzen dienian eztabe jateko balio. Letxugak, azelgak, arbiak, kipulak... garatzen dira, batik bat. Ik. gára.
gárau. 1. garau, garaua. (d). adjektiboa. Izenaren ondoren jarria, handia, galanta, alea. Halako testuinguruetan: Aspaldixan ikusteke neuan Koldo, eta, Jeseus, aura dago mutil garaua./ Aura asi da neska garaua./ Orrek dauzka titi garauak. "Ale" zentzuan ez da entzuten. Ik. garandu, ale. 2. garau, garaua. izena. (Eibar) "Material para cubrir defectos.   Galda-burdiñazko piezen haixe-zuluak eta akatsak betetzeko erabiltzen den gaixa." (SB Eibetno). GARAUAK SARTU. Tapar poros y grietas.
garausartzaille, garausartzaillia. izena. (Eibar) "Antiguamente se llamaba así al operario que en las fundiciones se dedicaba a llenar de metal las porosidades de las piezas fundidas." (SM)
garbántzu, garbantzúa. (a). izena. GARBANZU, BARBANTZU. Garbanzo. Lehenago barbántzuak ere entzuten zitzaien hiztun oso itxiei.
garbantzu-egun, garbantzu-eguna. "Comida de invitados, banquete. (SB Eibetno) Konbidautzia hamen askotan esaten zan garbantzu-eguna." (SB Eibetno)
garbántzu-lápiko, garbántzu-lápikua. (c). izena. Garbantzu egosizko lapikokada, antzina jaietako jatordua. Garbanzu-lapikua jaixan bai, e; jaixan ori e, garbanzu-lapikua. Hil.
garbántzu lóra, garbántzu loría. (d). izena. . CICER ARIETINUM. Garbanzo silvestre.
garbátu. (c). zaio aditza. NOR-NORI. Damutu.   Arrepentirse. Makiña bat aldiz garbatu jako gaztetan neskatan eiñ eza./ Ederki garbatu jatan lenao jakin ez izana. NOR-NORI bakarrik. Ik. damútu.
garbazta. Ik. zabrázta.
gárbi. 1. garbi, garbíxa. (a). adjektiboa. Limpio, -a, claro, -a, pulcro, -a, transparente... Ik. esku garbíko. 2. garbi. (a). adberbioa. Claro, limpio. Asuntua etzan garbi geratu./ Gauzak garbi esplikaidazu. argi eta garbi. (b). esapidea. Clarísimo. Argi eta garbi esan notsan. argialboko. Ik. egunalbáko. gárbi gerátu. GÁRBI EGON. 1. garbi geratu. (b). esapidea. Hil. Motorrakin pareta jo ta garbi geratu zuan./ An zeuan lurrian garbi. Sin. garbittu, seko geldittu. Ik. línpio. 2. garbi geratu. (b). esapidea. Quedar claro. lapurréta garbi, lapurréta garbíxa. (b). esapidea. Lapurreta nabarmena. Amar milla pezeta pagau giñuan bazkaixa; lapurreta garbixa.
garbíketa, garbíketia. (a). izena. Limpieza, en general; colada, en particular. Garbiketa premiña ederra dauka gure kuartuak./ Aintxiñan abergako arrixan eskuz eitte giñuan garbiketia.
garbittásun. 1. garbittasun, garbittasúna. (a). izena. Limpieza. 2. garbittasun, garbittasuna(k). izena. Agiriak, paperak, aklarazioak, argitasunak. Zentzu zabala du. Azken batean, arazoren bat argitzen edo erabakitzen duten idatzizko nahiz ahozko azalpenak.   Documento, aclaración, manifestación tanto oral como escrita que aclara un asunto. Herentzian garbittasunak eittera joan die juzgaura./ Anaia gerra denporan desaparezidu jakuen. Jo batera ta jo bestera ibilli zien baiña etzeben ezen garbittasunik etara./ Uberako eskolia auzuak einddakua da. Orren garbittasunak Elgetako aiuntamentuan egongo die. Gehienetan pluralean baina singularrean ere entzun daiteke. Ik. argittasun.
garbíttu. 1. garbittu. (a). du aditza. Limpiar, lavar. 2. garbittu. (b). da-du aditza. (adierazkorra.) Hil.   Matar(se). Atzo errebuelta baten ixa garbittu nitzuan. Ik. akáau, il. 3. garbittu. (c). da-du aditza. Aclarar(se) un asunto. Gure artian daukagun gorabera ori garbittu bia juau. 4. garbittu, garbittúa. (b). izena. Garbitualdia. Etxe onek garbittu baten premiñia dauka./ Nere karteriak artu jok garbittua.