Hiztegia

A | B | C | D | E | F | G | I | J | K | L | M | N | O | P | R | S | T | U | V | X | Z
beltzéko
bénga!
beltzéko, beltzekua. (c). izena. BALTZÉKO, BALTZIKO. Karta-jokoan, puntuan, batik bat, txanka, zaldia, erregea eta batekoa; puntu bakarra balio duena, alegia.   En el juego de cartas, "al punto" sobre todo, los que valen solo un punto. Onek dittuk kartak: iru beltzeko./ Beltzekua besteik eztot ikusten.
beltzíttu. BALTZÍTTU. 1. beltzittu. (b). da-du aditza. Ennegrecer. Ogi au geixegi beltzittu jatzu. 2. beltzittu. Amoratar. Ankia beltzittu jatan egun batetik bestera./ Betondua beltzittu dau. 3. beltzittu, beltzittúa. (b). izena. Moratón, cardenal. Beltzittu galanta daukat oinddio ipurdixan. Sin. béltzuna, -e. Ik. úluna.
beltzíxka, beltzixkía. (c). adjektiboa. BALTZÍXKA. Beltz samarra.   Negruzco, tirando a negro.
beltzunia
© Gorka Ortega
béltzuna, -e, béltzunia. (b). izena. BÁLTZUNA, -E. Ubeldura.   Moratón. Ik. beltzíttu.
belu. (d). adberbioa. (Eibar) Berandu. Belu zan zu etorri ziñanian./ Ni etorri nintzanerako belu zan: ilda eguan. (Etxba Eib)
belun. estepan. adberbioa. (Antzuola) More, ubelduta. "Belun-belun dago: morado (de un golpe)." (Izag Antz)
belunka. adberbioa. (Antzuola) "Gaixotasunarengatik, edanarengatik edo hotzarengatik aurpegian edo ezpainetan izaten den kolore iluna. Belunka-belunka dauzka ezpanak." (Lar Antz).
belutu. (d). aditza. (Eibar) Berandutu. Belutu eiñ jatan atzo zuen etxera juateko. (Etxba Eib).
benaki. Ik. pélaki.
benda. Ik. ménda.
bendafiñ. Ik. mendáfiñ.
bendebal, bendebala. (d). BENDABAL, MENDABAL (EIB.). Haize zakarra, euria dakarrena. Urrengo egunian bendebalak jo juan eta etxera etorri biar izan giñustan. Ik. mendébal.
béndeko. MÉNDEKO, MÉNPEKO. M 1. béndeko, béndekua. (c). izenlaguna. MÉNDEKO, MÉNPEKO. Menpekoa.   El/la que está a merced. Mutil arroputz orrek bendekuak biar izateittu berak nai dabena ein deixen./ Taillerrian gizajo bat da, baiña etxian, mendekua arrapatzen dabenian, kriston palizak emoten dotsa andriai./ Erruki ire menpekuak! 2. béndeko, béndekua. MÉNDEKO, MÉNPEKO. Erraz manejatzeko moduko objektua. Mendeko egur bat. Subillak ibiltzen dia burtarasak eitteko, burterraillak eitteko. Sendua eztanian, meetxua danian. Don. Ik. egur.
bendérau. BENDERATU, MENDERAU, MENPERAU. 1.  benderau. (c). du aditza. BENDERATU, MENDERAU, MENPERAU. Menperatu.   Someter, dominar. Errez benderau zeban Azkaratek Atano./ Iñok ezin ddau umioi benderau. 2. benderau. (d). da aditza. BENDERATU, MENDERAU, MENPERAU. Aplacarse, sosegarse. Zuk segi ola, nere edadera orduko benderauko za.
bendezíño, bendeziñúa. (c). izena. BENDIZÍÑO. Bedeinkazioa.   Bendición. Abadiak bendeziñua emon dosku. Sin. bedinkazíño. eta ze bendezíño!. (c). esapidea. ETA ZE BENDEZÍÑO. ..ni qué puñetas —Poliza bat falta jatzu. —Ze poliza ta ze bendeziño! Beti igual! Ik. eta ze otxókuarto!, eta ze prosozíño!.
béndian. (c). adberbioa. BÉNPIANN MÉNDIAN, MÉNPIAN. Menpean.   Bajo el dominio de, a merced de. Oinddio be aman bendian dago./ Anai gaztiak benpian artzen dau./ Semiak bendian dauka aitta./ Erruki orrek mendian arrapatzen dabena. Bendian egon, artu, euki, arrapau...
bendíxa. (d). BERENDIXA. BERENDIXAren laburpena. Mengano. Ik. ulíxa.
bénetako, bénetakua. (a). Egiazkoa, gezurretakoa ez dena. Jakin nai neuke benetako arrazoia. bene-benetako, bene-benetakua. (b). Egiazko-egiazkoa. Bene-benetako erregezalia zanez, bein adarjotzaille batek esan ei zetsan: Ik euk pe diru asko eingo eban baiña erregetzarako eztok balio. (SM Zirik)
benetalári, benetalaríxa. (c). adjektiboa. Gauzak bene-benetan hartzen dituena. Eginkizunetan buru-belarri sartzen dena, ideiak hitzez hitz sinesten dituena... Orruaka esaten eban bera bakarrik zala benetalarixa. (SM Ezten)./ Ari gauza bat sartzen bajakok buruan, adios, aura benetalarixa dok./ Semia benetalarixa urten jakue eta politikia dala ta zoratu biarrian dauzka gurasuak.
bénetan. 1. bénetan. (a). adberbioa. De verdad, de veras, firmemente. Benetan esaten dotsuet, oso asarre nago. Fran.k "sinistuta" zentzuan ere badarabil: Gu geu etorri giñan benetan e, benetan etorri giñan. (Ezkioko amabirjinarekin sinistuta). béne-bénetan. (b). aditza. Muy de verdad. 2. bénetan. (b). adberbioa. En serio, sin bromas. Etxakon igartzen benetan ala brometan zebillen. Bene-benetan, katua berbetan. (c). esaera. (Osintxu) Norbaitek "bene-benetan" esaten duenean erantzun ohi zaiona, umorez. béne-bénetan. (b). Muy en serio. Aura etzan baezpadan ibiltzen, aura bene-benetan ibiltze zan. Umorearen edo ironiaren zentzu gutxi dutenez asko erabilia. Ik. benetalári, égixetan. 3. bénetan. (b). graduatzailea. Oso, txit. Adjektiboaren aurrean. Benetan aspergarrixa da telebisiñua./ Gaurko esamiñia, benetan zailla.