Hiztegia
arkakúsu, -o, arkakusúa. (a). izena. Pulga. Sin. ardi (Eib.). arkakusua baiño txikixaua. esapidea. Oso txikia.
arkatx, arkatxa. (d). izena. (Eibar) Malkarra, ezponda. "Acantilado, escarpa. Eibarren arkatxa esaten jakon Isasiko alde batari, etxiak ein baiño leen arkatxa zalako ibai aldera; arkatxpia zan Kakalarduaneko olia, gaur Alfa, eta arkatxekuak Isasixan bizi ziranak. Sin. arburu.
arkázte, arkaztía. (c). izena. Urtea inguru duen ardi gaztea, aurrerako utzitakoa. Oveja de un año.
Arkaztia da urtekua. Luis. Arra denean billotx-adari. Sin. urtebíllotx.
arkéra, arkería. (c). izena. Ardiaren susara aldia. adb. gisa batik bat. Celo de la oveja. Agostuan amarrian, olaxe lagatzeotsat aarixai ardixetara, da orduantxe asten die arkerak. Luis./ Nik itten dotset, aaritzeko denporan ba bi; lelengo bat bakarrik botatzen dot ardixetara, ezta? Baiña geo ardixak mordua dabizela arkera ikusittakuan, ba bi botatzeittut. Enr.
arkera egon. 1. arkera egon. (c). esapidea. Estar en celo la oveja. Ardixan arkera esaten da ta auntzian be ola esango da ero; nik eztot neuk euki auntzik eta. Don. Ik. álta(n) égon, arkerátu, ígel egon, uméske, xípu. 2. arkera egon. (lagunartekoa.) Emakumea bero, sexu gogoz, egon. Estar cachonda; caliente. Argi ibiltzia jaken aldemenian dabizen mutillak, arkera samar najaon-eta. (TSE Berb).
Ik. altan egon
arkera egon. 1. arkera egon. (c). esapidea. Estar en celo la oveja. Ardixan arkera esaten da ta auntzian be ola esango da ero; nik eztot neuk euki auntzik eta. Don. Ik. álta(n) égon, arkerátu, ígel egon, uméske, xípu. 2. arkera egon. (lagunartekoa.) Emakumea bero, sexu gogoz, egon. Estar cachonda; caliente. Argi ibiltzia jaken aldemenian dabizen mutillak, arkera samar najaon-eta. (TSE Berb).
Ik. altan egon
arkerátu. (c). da aditza. Ponerse en celo la oveja.
Ardixak arkeratzen asten dia ba, igual e agostuan lelengotan igual asten dia, ta nai bozu billotxak geruao euki, ba euki adarixa aparte setienbre arte. Luis. Ik. arkéra.
árkiri, árkirixa. (d). izena. Erreka erdiko isla.
Zubietakoari hala deitzen zaio, eta baita Osintxun, Bolu parean, duela urte batzuk arte zegoenari ere.
arkoiris, arkóirisa. (b). izena. Arco iris. Leintz aldean arrunta, Bergaran ere esaten da baina ostarku bizirik dago hiztun gehienen ahotan.
Sin. ostárku.
árku.
1. arku, arkúa. (a). izena. Arco. Bergarako aiuntamentuak arku ederrak dauzka. 2. arku, arkúa. (d). izena. Karobiaren labe gainaldean kareharriz egindako kupula formako egitura. Bóveda. Ta a zerrau atzenengo sartze zan arrixak; aek itteban lotu, da a arkua eitteko laguntze akon zeakin, arrixa ipini aala atzetik kargau jausi ezteiñ, katiau. Cand. Labe barruko arkua egiteko esperientzia eduki behar zen, eta baziren bereziki horretan trebeak zirenak.
arkua artu. Karobi barruko kareharriarekin ganga eraiki. Ni enao neu arkuik artzen ibilitta sekula; nere anaia bai. Andres.
3. arku, arkúa. (b). izena. (Eibar) Su-armetan kolpekaria (gatillua) babesteko pieza. Guardamonte. Arku gaiñeko kakua jaukak eskopeta onek.
arkume, arkumia. izena. Cordero. Billotx erabiltzen da Bergaran, baina berba-jolas bitxi honetan agertzen da gipuzkerazko arkume. Bertan arkumea gertatzeko errezeta interesgarria ematen da: Arkumia ekarri dutela, nola gertatu eztakitela, koiperakin tarteran, perrejill saltsa, kipulorum kipulorum, per omnia sekula sekulorum, amen. Klem.
arláta, arlatía. (d). izena. Teilatu ertzetako lata, alde batetik lodiagoa dena teilari eusteko. Arlataren neurriak honako hauek ei dira: zabalean hamar eta sendoan alde batean bost eta bestean bi. Alde mehea da latarekin bat egiten duena, eta bostekoa kanpo aldera jartzen dena.
Ik. lata.
arlóte, arlotía. (b). adjektiboa. Nagia, narrasa, ganora gutxikoa. Vagabundo, -a, desarrapado, -a. I beziñ persona arloteik etxuat sekula ikusi.
arlotekeríxa, arlotekerixía. (b). izena. Nagikeria, narraskeria, ganorabakokeria. Dejadez, falta de fundamento. Baneukan makiña bat zeregiñ, baiña arlotekerixan pasau dot uda guztia.