Hiztegia
áideko. ÍDEKO. 1. áideko, áidekua. (d). izena. Ahaidea, senitartekoa. Pariente, familiar. Familixa orretakuak gure aidekuak die./ Eztakitt lengusu txikixak ero ze dien, aidekuak izan bia dabe beintzat. Hitz ia galdua. Senide edo senittarteko erabiltzen da orain. Ik. Áide úrtxuak abónatzen au. 2. áideko, áideko. (d). izenlaguna. ÍDEKO. Gisakoa, antzekoa. Semejante, parecido. Gizona ezta erramintta makala, baiña andria be bere aidekua dala emoten dau./ Alkatia nazionalistia zuan, da aura eta aren aideko guztiak afusilau jittuen. Klem. Gutxi erabilia.
aidézko buélta, aidézko buéltia. (b). izena. Vuelta en el aire, vuelta campana. Zelaixan ibilli ga aidezko bueltak eitten./ Bizikletiakin baztarra jo, aidezko bueltia eiñ da errekara jausi nitzan. Sin. bueltakanpana, txilipurdi, txatxilipurdi. Sin. bueltákanpana, txilípurdi.
áiené!. (b). interjekzioa. Lamentatzerakoan esan ohi da. Errukarria ni, koittaua zu, esango balitz bezala. Expresión que se dice al lamentarse de algo. Errukarria ni, koittaua zu áienaka. (b). adberbioa. ÁIENEKA. Minaren minez, oinazez kexatsu; ai ene eginez. Lamentándose de dolor. Koittaua aieneka baten egon da gau guztia./ Operau ondorian aienaka pasau nittuan iru egun.
áiketa... arte. (b). juntagailua. Harik eta. Hasta que. Ez ari emendik mobidu aiketa nik esan arte./ Etzeban bape lanik eitten, aiketa bialdu eingo zebela esan zotsen arte.Eli./ Ortxe jaio ta ortxe bizi, aiketa gerria zertu arte. Aiketa euskaldunak izatera aillegau arte ikasi ein biakou erderia be. Don.
áilla, -e, aillía. (d). izena. Fruten kirtentxoa. El rabillo de las frutas. Keixak, ailla ta guzti batzen die.
áinbat. 1. ainbat. (c). juntagailua. Adina, beste. Kantitatea konparatzeko. Ik ainbat lan katakumiak pe eitten jok. Gutxi erabilia. Sin. áiña, beste. 2. ainbat. (b). juntagailua. Tanto. (mejor, peor, etc.) Ezpaiz etortzen, ainbat txarrao euretzat./ Politta izatiaz aparte, jatorra bada, ainbat obe. 3. ainbat. (c). Ahalik eta. Ainbat lasterren etorri kaletik. 4. ainbat. (c). juntagailua. Zenbat... hainbat, esaldi konparatiboetan. Cuanto más... más..., en frases comparativas.
Zenbat eta aundixaua, ainbat eta mozoluaua. 5. ainbat. (c). juntagailua. Hainbeste. Tantos, tantas. Ainbat gauzatan sartuta nabill eze, azkenian danak gaizki eitteittut. Sin. ainbeste (gehiago erabilia). Sin. áinbeste.
áinbeste. (a). juntagailua. Hainbeste. Tanto, tanta. Eztot sekula ainbeste jente ikusi. Onenbeste eta orrenbeste gutxiago erabiltzen dira orain, eta hauen lekuan ainbeste nagusitu da.
áinbesteko. 1. áinbesteko, áinbestekua. (b). izenlaguna. Ez hain txarra ere, onartzeko modukoa. Pasable, aceptable. Udabarrixa txarra ein zeban baiña udia ainbestekua be badoia./ Nota txarrak orrek? Ainbestekuekin konformatzeko moduan zare./ Jana ainbestekua be bazan, baiña ura eran ezinddakua. Ainbestekua be, ia beti. onenbesteko, orrenbesteko, gutxiagotan. Ik. áinbeste. 2. áinbesteko, áinbestekua. (b). izenlaguna. Hain handia, hain aparta. Tan grande, tan extraordinario. Mozkorrak galantak arrapau izan jittuat baiña ainbestekoik ez./ Banajakixan kalamidadia zana, baiña ainbestekua.../ Sekula etxuat ikusi ainbesteko jente mordoik. Kideko hauek gutxiago erabiltzen dira: onenbesteko, orrenbesteko. Ik. áinbeste, onénbeste, orrénbeste. 3. áinbesteko bat. (c). zenbatzailea. Kopuru jakin bat (dirua, jeneralean). Una cantidad determinada (dinero, generalmente). Saltzen daben kotxe bakoitzeko ainbesteko bat emoten dotse./ Berak ainbesteko bat irabaziko dau ta beste guztia nausixandako izango da. Beharbada hitz honen kalkotik datorke sarri entzuten den esaldia: Guk tantora eitten juau lan, irabazietatik hainbesteko bat dela berentzat, alegia. Beste hauek ere erabiltzen dira, nahiz eta gutxiago: onenbesteko bat, orrenbesteko bat. Ik. áinbeste, tántora lan eiñ.
áinbesteraiño. (b). Hasta tanto. Ezizu esajerau, ezta ainbesteraiño eta. Gutxiago erabiltzen diren kidekoak: onenbesteraiño, orrenbesteraiño. Ik. áinbeste.
áinbesteraiñoko, áinbesteraiñokua. (b). izenlaguna. Hain handia, zatarra, polita... (edozer). Para tanto. Eneban uste kaltiak ainbesteraiñokuak izango zienik./ Zetarako etaraittuzu ainbesteraiñoko zaratak? Gutxiago erabiltzen diren kidekoak: onenbesteraiñoko, orrenbesteraiñoko. Ik. áinbeste.
áinbesterako. (b). zenbatzailea. Para tanto. Ez ari asarretu, eztok ainbesterako ta./ —Bi illabeterako noia bakaziñotara. —Ainbesterako? Gutxiago erabiltzen diren kidekoak: onenbesterako, orrenbesterako. Ik. áinbeste.
áinbestian be. (b). adberbioa. Hainbestean ere. Pasablemente, no mal del todo. Ik ipuin asko, baiña ainbestian be bizi aiz./ Gure taillerrian oinddio ainbestian be bagabitz. Gutxiago erabiltzen diren kidekoak: onenbestian be, orrenbestian be. Ik. áinbeste.
áinddu. aditza. 1. ainddu. (a). du aditza. Agindu. Mandar, ordenar. Zeiñek aintzen dau Españan? 2. ainddu. (b). du aditza. Agindu. Egingo duela esan. Prometer. Aprobatzen bazeban, bizikletia erosiko notsala ainddu notsan./ Zapateruak biarko eindda eukiko zittuala ainddu zostan. Ik. berbía emon. 3. ainddu. (c). dio aditza. Indarrez gauzaki astun bat mugitu. Forzar, hacer fuerza. Zuek ainddu ortikaldetik./ Palankia sartu ta ainddu bekaldetik. Harri handi bat mugitzerakoan, ate bat forzatzerakoan eta horrelakoetan erabilia.
aingéru. 1. aingeru, aingerúa. (a). izena. Angel.
aingérutxua emon. (c). esapidea. Zintzo itxura izan. Aingerutxua emoten dau baiña elementu edarra da. 2. aingeru, aingerúa. (d). izena. Ume-umetan hiltzen dena. Ik. aingéru kanpáe.
aingéru kanpáe, aingéru kanpáia. (b). izena. AINGÉRU KANPAI. Haur bat hiltzen denean jotzen den kanpaia. Repique de niño muerto. "Kanpaikada txiki eta ariñagua izaten zan, errepikia esaten jakona. Umia hiltzen zanian 'aingerua hil da' esaten zan." (SB Eibetno). Ik. aingeru.
aingéru guardáko, aingéru guardakúa. (a). izena. El Angel de la Guarda. Lengo umiak bakoitzak bere aingeru guardakua izateban.