Hiztegia
urrialdi, urrialdíxa. (c). izena. Zerbait urri dagoeneko garaia. Diru-urrialdiren baten kotxia saldu zeban, itxuria./ Jentia firin-faran jabik, baiña laster etorrikok urrialdixa.
úrriñ. 1. urriñ. (a). adberbioa. Urrun. Lejos. Urrin bizi die. Ant. gertu, ur. eréiñ. (a). du aditza. ERÁIÑ, ERIÑ (OS.). Sembrar. Se dice cuando se hace a voleo. Sin embargo cuando se deposita la semilla en un agujero: sartu Akaberaik ezeukan garixan lanak, akaberaik ez. Eriñ, zimaurtu, jorratu, ebai, metatu urrin bárik. (c). esapidea. Gutxi gorabehera, hurbil. Oiñezkero amarrak izango die urrin barik./ Orrek berrogei urte bai, urrin barik./ Zuen mutikua saltsan bazan guria be urrin barik ibilliko zuan.
2. urríñ, urríña. (d). adjektiboa. Urrutikoa. Lejano. Baserri arek oso urriñak die. Klem./ Orrek eta gu senide urriñak ga.
Sin. urriñéko. úrriñen, úrriñena. (d). adjektiboa. Urrutiena. El más lejano. Lezaso da Osintxuko etxeik urriñena./ Baserri danetara joate giñan gabon eskian baitta urriñenera be.
Ant. urren.
urriñéko, urriñekúa. (b). izenlaguna. Urrutikoa. Lejano. Etxeko kontuak konpondu eziñ eta urriñekuak konpondu nai./ Gu urriñeko senidiak ga. Ik. urríñ.
urríttu. (c). da aditza. Gutxitu. Hacerse escaso, disminuir. Aspaldixan asko urrittu da jentia tabernetan. Ant. ugaríttu. Ik. gutxíttu, murríztu.
urritx gorri, urritx gorrixa. izena. russula turci. "Urritxen artian asko dira gorrizkarak. Gehixenak jateko balio gitxikuak edo kaltegarrixak.
úrritz.
1. urritz, urrítza. (c). izena. . corylus avellana. Avellano silvestre. Urritza botatzeko setienbria onena. Bestela oiñ botatzen bozu urritza ta ipintzen bozu parrataako, sartuizu ortuan, da babak eldu baiño len ipurdixan tak!, usteldu ta plasta lurrea. Sebas.
Txikia denean URRITZ-SASTRAKA ere bai. Irailean botatako urritza parrak egiteko erabiltzen da. Beste edozein sasoitan botatakoa bizkor usteltzen da. Ik. ur árbola, ur.
2. urritz, urritza. (c). izena. . URRITX, URRETX, URRITZPERRETXIKU. russula cyanoxanta. Kolore morea duen perretxiku gozoa. urritx baltz, urritx baltza. izena. (Eibar) russula nigricans. Rúsula ennegrecida. (SB Eibetno). urritx gorri, urritx gorrixa. izena. russula turci. "Urritxen artian asko dira gorrizkarak. Gehixenak jateko balio gitxikuak edo kaltegarrixak.
urrítz-mákilla, urrítz-mákillia. (c). izena. Ur-arbola ipurdietan edo sasietan sortzen diren makila luze eta zuzenak. Palo de avellano. Urritz-makilak, parratarako ta akuluak eitteko onenak.
Ik. urritz.
urritz-txaráka, urritz-txarakía. (d). izena. URRITZ-TXARA, -ÍA. Jaral de avellanos. Ik. txára, txaraka.
urrúma, urrumía. (b). izena. URRUMÁRA. Behi-marrosa, sirenotsa, intziri ozena, etab. Mugido, ruido de sirena, gemido sonoro, etc. Gau guztia urrumaka jardun dabe beixak.
Urruma esaten zaio muu normal samarra edo ez ozenegia denean, eta orrua eta makakorroe oso indartsua denean.
urrúsa, urrusía. (c). izena. URRUXA. Txahal edo bildots eme jaio berria. Jaio berrixa danian geixao esaten jau bigantxia. “—Ze dok, urruxia ala ixkua?”. “—Urruxia”. “—Bigantxia orduan”. Bueno, jaio berrixan geixao urruxia, gero bigantxia. Don./ Urrusia ta adarixa izeten dia. Urrusia esaten jako emiai. Luis.
Ixko edo adari-ren oposizioan, batik bat. Ik. biáe, bigántxa.
úrsalto. 1. úrsalto, úrsaltua. (c). izena. Urjauzia. Cascada. Ursalto baten azpixan arrapau giñuan anborraiña. Ik. urjáuzi. 2. úrsalto, úrsaltua. (c). izena. Urjauzi enerjia sortzailea, errota, zerrategiak edo argindar turbinak mugitzekoa, adibidez. Salto de agua. Oñatin dare ursalto ikusgarrixak, sasoi batian Zerrajerianak izendakuak. Ik. indarrétxe.