Hiztegia

A | B | C | D | E | F | G | I | J | K | L | M | N | O | P | R | S | T | U | V | X | Z
urebagi
ur-kórrent
urebagi, urebagixa. izena. (Eibar) "Tenplian pieziari iñoiz gertatzen jakon zartaria edo ebagixa ur hotzegixan hozten danian." (SB Eibetno).
ur-érreten, ur-érretena. (c). izena. Zanja por la que circula el agua. Tratoria ur-erretenian sartu ta kristonak ein giñuzen etaratzen. Ik. erréten.
urésne, uresnía. (c). izena. Ura nahastuta duen esnea, lehen katarroaren edo gripearen kontra erabilia.   Leche aguada. Uresnia len katarruandako ta asko erabiltze zuan; urakin egositta esnia. Orduan desnatadaik etxeuan da orregaittik izengo zuan. Uresnia; gripiakin da zeuanian uresnia. Klem.
uréta, uretía. (c). izena. Ur garraioa. Egun guztian baten batek uretia ta, bakizu ura zela gastatzen dan; gaur baiño obeto kaso eitten jakon. Hil.
uretako suba, uretako subia. (c). izena. UR-SUBA. natrix maura. Culebra de agua.
uretz. Ik. uráts.
úrgullu, úrgullua. (d). izena. Harrotasuna. Orgullo, altanería. Ziero arruinau zien, baiña artian be urgulluagatik taxisian pasiatzen zien./ Kubako gerran kapitan izanan urgullu demasa zeukan Krisostomo zanak. Klem. Urgullua eta arrokerixia ez dira gauza bera. Bigarrenak fanfarreria, txuleria esan nahi du, eta urgullua duinagoa da, balore positibotzat jotzen da. Oso edadetuek bakarrik erabilia.
Uriauzo. toponimoa. Agiri zaharretan azaltzen denez, Bergarako hiribilduaren ondon, Santanako Jauregiaren inguruan zegoen auzoa.
urixola, urixolie. izena. (Aramaio) Uriola, uholdea. Ik. úfal.
urjauzixa
© Jaione Isazelaia
urjáuzi, urjauzíxa. (d). izena. Cascada. Urjauzi azpixan baiñau giñan. Gutxi erabilia. Ik. úrsalto.
urjel. (d). adberbioa. Mehatz.   Ralo, poco poblado. "Urjeltxo dao arbixa: miatz." (Izag Oñ). Sin. míetz.
urjol, urjóla. "El agua que corre al caer un aguacero; urjól bat.  " (Izag Antz).
urkábera, urkáberia. (d). izena. (Oñati) "Sentencia de horca. Urkáberia emon xai: le han dado la sentencia de horca." (Izag Oñ).
urkaméndi, urkamendíxa. (d). izena. URKAMEN (OÑ.). Urkaketa.   Ahorcamiento. Hau dio Hilarik Angiolilloren "urkamendixa" kontatzerakoan: Gaur e, baakizu gaur ero biar ze funziño ero ze ikusmira daon Bergaan? "Urkámena merezi: merecer la horca." (Izag Oñ)
urkátu. (b). da-du aditza. Ahorcar(se). Teillatuko abetik urkatu zeban bere burua (edo urkatu zan)./ Turkian oinddio jente asko urkatzen dabe. Ik. bere burúa bóta.
urkixa
© Jaione Isazelaia
urkixa
© Jaione Isazelaia
urkixa
© Jaione Isazelaia
úrki, urkíxa. (b). izena. . betula pubescens. Zurzuria.   Abedul. Gaztetan gerriak kolore gorrixka badu ere laster hartzen du bereizgarri nabarmena duen kolore zuria. 10 edo 15 m hartzen ditu eta asko sartu ohi da ibilbide eta jardinetan apaingarri bezala. Mugarri zuhaitza da, agian bere kolore zuriagatik, eta betidanik sartu izan da mugetan. Basoan ere ugari aurki daiteke batean bestean, baina ia ez da geratzen urkidirik. Urkia zotzak egiteko erabiltzen da, eta papera egiteko ere ona omen da hari asko duelako. Piano teklak egiteko ere erabiltzen zen. Ik. úrkiri.
úrkilla.
urkillia
© Ibon Serrano
urkillia
© Jaione Isazelaia
1. úrkilla, úrkillia. (c). izena. Zutabe edo enbor batetik bi irteten direneko gauzakia eta lekua.   Horquilla. Arboliak urkillia eitten daben lekuan dauka zozuak apixia./ Urkillia ta gomiakin eitten da tiragomia./ Bizikletian urkillia apurtu ta muturrez aurrera jausi zuan./ Guriak eukan belarrixan urkillia (ardien marka), trak, urkilla bat kentzen jakuen. Luis. Ik. ankáurkilla. 2. úrkilla, úrkillia. (c). izena. Puntan urkila duen makila, belarrari buelta emateko tresna.   Herramienta que sirve para remover la hierba, por ejemplo, y que consiste en un palo que se divide en dos (o en tres) en la punta. Bedarrai buelta-ta emuteko urkillak; egurrezkuak; bi ortzetakuak, emen ibiltze zienak beintzet. Klem. 3. urkilla, urkillia. (c). izena. Bi puntako iltze arkuduna. Urkillak. Orrek alanbre eztakan alanbria josteko, ta esolak-eta kanpuan zerradurak-eta eitteko. Sebas.
úrkiri, úrkirixa. (d). izena. URKIDOI (ARAM.). Urkidia.   Bosque de abedules. Txikason iru miliziano il zittuan urkirixan. Klem. Ik. úrki.
. (d). toponimoa. Agarregoikua baserritik hurbil dagoen lekuizena. Handik hartzen dira gure baserrirako urak. Noizbait urkidia izandakoa.
urko, urkua. (d). izenordaina. Lagun hurkoa. Prójimo. Pedro.