Hiztegia

A | B | C | D | E | F | G | I | J | K | L | M | N | O | P | R | S | T | U | V | X | Z
urrak arbolan
© Jaione Isazelaia
2. ur, úrra. (a). izena. Avellana. Urrak etara dosku ogixa ta ardauakin. ABILLANA beste zerbait da, kakauetea, alegia. Erdaraz ere "hemos comido urras" entzun ohi da. Zuhaitzari berari ur soilik ere bai:Urrera igo dau mutikuak. Baina ur-arbola, normalean. Ik. abíllana.
3. ur. 1. ur, urra. (d). adjektiboa. Hurbilekoa.   Cercano, -a. Ermua eta Eibar erri oso urrak die./ Orrek senide-ur gutxi dauka./ Barrenetxe ta Narbaiza gure auzo-urrak die. Hitza soilik (lehen adibidea) gutxi erabilia, nahiz eta antzina normala izan. Konposatu moduan: senide-ur, auzo-ur, basarri-ur, eta beste banakaren bat, biziago. úrren, úrrena. (c). adjektiboa. Hurbilena.   El más cercano. Aralarrarera joaten ga eskiatzera urrena dalako./ Uberan daukau tabernaik urrena. Konposizioan batik bat: auzo(ik) urren, etxe(ik) urren, senide(ik) urren... Ari danak il jakoz da Donostiako lengusuak izangoittu senide urrenak./ Auzoik urrenai tokatze jako abadiai abixatzia. Ant. úrriñen. 2. ur. (a). adberbioa. URRE. Hurbil.   Cerca. Ni zure ur-urrian bizi naiz./ Urretik bota zotsan tirua./ Urrera ondo ikusten dot. Lekuzkoetan bakarrik: urrían, urréko, urrétik, urrera... Ur edo urre ez dira hutsik esaten, errepikapenetan ez bada: UR-URRIAN edo URRE-URRIAN. urrik (emon) be(z). esapidea. Ni mucho menos, ni por asomo. Mindegiak errez irabaziko jotsak Arriai —Bai zera, ezta urrik emon be./ PPk PSOEi etxotsak urrik emon be eingo./ Estu artuko zebalakuan, baiña ezta urrik pe.
urakapiñ, urakapiñak. (c). izena. (Soraluze) Ufalak ibai bazterretan edo erdiko uhartetxoetan uzten dituen hondakinak. Suegurra, batik bat. Erri guztia konturatuta ei zeuan ibai erdi inguruan euan ugarte edo islan bazala egurra, bertan azitakuaz gaiñera ufalak ekarritako urakapiñetan. (SM Zirik)
urak artu. esapidea. Bainuetxera joan. Zestonara joan die urak artzera. Klem.
uramill, urámilla(k). izena. (Oñati) "Riada, ola de mar. Or datoz uramillak!: las aguas grandes después de la lluvia." (Izag Oñ) AMILLAK ERUAN: itsasoak eraman. Ik. amill.
urandra, urandria. (Eibar) triturus sp.. Tritón.
ur arbolia
© Jaione Isazelaia
ur árbola, ur árbolia. (a). izena. . corylus avellana. Avellano. Ur arbolia esaten jau jateko urra batzen danian, aundixai, eta urritza esaten jau eskeretan egoten dana, silbestriai; urritza, urritz sastrakia. Don. Urrak ematen dituen arbola ezaguna. Berez sortutako ugari topa daiteke errekondotan, bide zaharretan etab. Berez sortutakoari URRITZa esaten zaio. Ik. urritz.
urardáo, urardáua. (b). izena. Ardoa eta ura nahasturik.   Mezcla de agua y vino. Mutikotan urardaua emuten zoskuen bazkalorduan.
uráts, urátsa. (d). izena. URETZ (ARAM.). Hatsa botatzen duen ura.   Agua sulfurosa. Balnearixotan egoten da uratsa, eta badie itturrixak emen inguruan be./ Uratsa, eztakik arrautza-ustel usaiña botatzen dabena? Klem. Uratsaz beti "arrautza-ustel usaiña" duela esan ohi da. Ik. arráutzaústel.
uráundi. 1. uraundí, uraundíxa. (b). izena. Uholdea, ufala.   Riada, inundación. Gure sobarrengo zubixa uraundixak eruan zeban. Sin. úfal. 2. uráundi, uráundixak. (c). izena. Ur sakonak. Lekuzkoetan, batik bat.   Aguas profundas. Ez juan uraundittara, eztakizu igarixan da./ Uraundittan ibiltzia gustatze jako. Pluralean. Sin. ur sákon.
urazal, urazala. (d). aditza. Agua poco profunda. NON kasuan ia beti:  URAZALIAN. A flor de agua, a poca profundidad. Urazalian zebitzen anborraiñak eskupetiakin arrapatzen zittuan. Ik. ur ázal.
urbatu, urbatua. (d). izena. (Oñati) "El pozo de agua." (Izag Oñ).
ur bédar. 1. ur bedar, ur bedárra. (d). izena. . Ihia. Junco. Ik. íxa. 2. ur bedar, ur bedarra. (d). izena. . sanicula europaea. Sanícula. (SB Eibetno).
urbédeinkatu, urbédeinkatua. (b). izena. Agua bendita. Urbedeinkatua etxetara partitzen zan Paskua egunian.
urbédeinkatu-ontzi, urbédeinkatu-ontzíxa. (b). izena. Agua benditera. Urbedeinkatu-ontzira jausi jako txapela.
urbéro, urberúa. (a). izena. Agua caliente. Urbero poltsiakin joaten da obera.
úrdai, úrdaixa. (a). izena. Tocino. Ik. irúgiarre, urdáiazpiko.
urdáiazpiko, urdáiazpikua. (a). izena. Jamón. Sin. pernill (Lein.). Sin. pernill.
urdáigaillu, urdáigaillua. (d). izena. Corteza de cerdo. Garixen kontrako erremeixue: urdeigailluaz kurtzie eiñ garixe dauen lekuen eta gero urdeigaillue ondo gorde (hortxe jak sekretue). Normalien hillabetien dana garbi. (AA ArrasEus, 195. o.). Ik. gáillu.