Hiztegia
úel. UAL, UBEL. 1. uel, uéla. (c). izena. Uhala. Correa de cuero. Uztarrixa lotzeko uela apurtzen danian korapillua eitte jako./ Guk miña esaten dotsau, olako... onetxen moduko zer bat, uelakin barruan lotuta egoten da, taka, taka, taka, arek joten dau. Luis./ Manofrak, eztakit zuk dakizun zelakuak dien, burdiñia ei dauke, koskorrak ei dauzke ta, uela emendik ola, ta au sartu eskuen da, burdiña-koskuak ei dia, manofrak orrek. Ben.
Uztarriarenari EDE ere bai. 2. uel, uéla. (d). izena. Anezkari bultza egiteko ehundegiak alde bakoitzean besoei lotuta dituen sokak. Ehuleak soka horiei tira eginez anezka mugitzen du alde batetik bestera. Cuerda del telar que al tirar de ella el tejedor, la lanzadera recibe los golpes que la hacen circular de un lado a otro de la urdimbre colocando la trama. Eta uala, emendik berakua uala, ta beso au zan ual baten bidez anezkiai bultza eitten otzana. Josu.
3. uel, uéla. (d). izena. Llanta de carro. Uztaua dok ori be; meia danian uela. Burdixai, burdi zorrotzai eitte jakok orrekin, ia plantxa dezentia. Da meia baldin bada uela. Don.
Ik. burtúel, llánta. 4. uel, uéla. (d). izena. Burdinazko uztaua. Aro de metal. Ordenia emun otxanian borreruak, tornuan uela ipiñi lepotik, tornuai emun buelta, zela itto-ben. Hil. (AA BergEus) 5. uel, uéla. (d). izena. Atearen ardatzari hormaren kontra eusten dion altzairuzko xafla.
Uholdea, uraundia. Inundaciones.
Agostuko ufalak kalte aundixak ein zittuan./ Ufala guk etxuau esaten, guk uraundixa esaten dou, ufala Plaentxian da. Don.
Sin. urixola (Aram.).
Sin. uraundí.ugáldu. (b). da aditza. Ugaritu. Aumentar en número. Aspaldixan tabernak ugaldu ta taillerak urrittu. Sin. ugaríttu. Ant. gutxíttu, urríttu.
ugari. 1. ugari, ugeri. (b). zenbatzailea. Abundante. Jente ugari dabill kalian./ Orrek ipuiña ugari dauka./ Ugari dago aurten perretxikua./ Emakumia, umiak ugeri eukitzeko eta lan ugeri eitteko. Mertz. (AA BergEus) UGERI ere bai Osintxuko adinekoek. Ant. urri. 2. ugari, ugaríxa. (b). adjektiboa. Zer asko duena. Atributo gisa erabilia ia beti. Abundante, de muchas unidades. Bedar txarra ugarixa izaten da./ Kasta ugarixa da ijittuena./ Ondo ugarixak die etxe aurreko madarixakBedar txarra ugarixa izaten da./ Kasta ugarixa da ijittuena./ Ondo ugarixak die etxe aurreko madarixak. Horrelako testuinguruetan bakarrik. Ez da esaten "ugarixak izan zien iez huelga-egunak" eta horrelakorik. Honelakoetan ugari. Ant. urri.
ugézaba, ugézaba. (b). izena. Ugazaba. Patrono, amo. Uezabakin burrukan eiñ i dau./ Uezaba geixao ibiltzen da errenterua daonian, da errixan ero daukanian bere nausixa. Orduan esaten da “uezaba da alako”. Don.
Esan U Ik. jábe, nausi.
ugéz-áitta. (d). izena. Aita-ordekoa. Padrastro. Uez-aitta ta uez-ama, ba padrastrua ta madrastia. Uez-alabia ba ospiziokua danian. Uez-semia ba berdin. Uez-... hospizioko seme-alabak direnian bakarrik ez; baita norbere aita edo amaren alargundu ondorengo ezkonkidea (uez-aitta, uez-ama), eta jakina, haren seme-alaba ordeak (uez-anai-arrebak). Adinekoek bakarrik ezagutzen dute hitza. Ik. aitta-órde.