Hiztegia

A | B | C | D | E | F | G | I | J | K | L | M | N | O | P | R | S | T | U | V | X | Z
tximínixa
txínga
tximínixa, tximínixia. (a). izena. Chimenea. Orrek, ganorabako orrek, Altos Hornosko tximinixa puntatik botata be eleukek abixadaik artuko (esaera-txistea). Ik. suetxe.
tximíño, tximiñúa. (a). izena. Mono. . tximiñuának eiñ. (c). esapidea. TXIMIÑÚA BÉZELAXE IBILLI. Esfortzu edo ahalegin handia egin. Tximiñuanak eitten ibilli tta azkenian ezetarako bez./ Elusura Otabetan. Joliin, lelengo ibilli bedarra batzen tximiñua bezelaxe... da gero oiñez dinbili-danbala izardi batian Elusura erromeixara. Cel. (AA BergEus, 336. o.).
tximiñokeríxa, tximiñokerixía. (c). izena. Monería. Ibilli tximiñokerixetan arbola puntan da gero etorri azurrak koliakin pegatzera.
tximísta, tximistía. (d). izena. Oineztua.   Relámpago. Gure denporan oiñeztu eta oiñeztarri entzun izan dira ia bakarrik, baina lehengo zaharrek tximista eta tximistarri ere esaten zituzten. Bada familia bat San Juanen "Tximistía" ezizena duena. Sin. oiñéztu, tximísta. tximistian pare. (c). esapidea. ETXANDO TXIMISTAS. Abiada bizian. Berriz be, bestaldia artu nebanian, etxando tximistas jarraitu najuan arru batetik bera. (SM Ezten)
tximístarri, tximístarrixa. (d). izena. Rayo. Ik. oiñéztarri, tximísta.
tximo iñ. esapidea. (Antzuola) "Busti. Dantzan ibili tta tximo indda etorri zan etxea." (Lar Antz).
tximoso, -a, tximosua, -ía. (b). adjektiboa. Tximaluzea.   Greñudo, -a. Aspaldixan tximoso bat eindda zare. Ik. tximáluze.
tximutx, txímutxa. (c). izena. parus sp. Txori txikia. Ik. burúbeltz.
txímutx txákur, txímutx txakúrra. (d). izena. Cierta raza de perro muy común hasta hace poco, muy vivaz y de pequeño tamaño. Tximutx txakurrakin kazan eitte zeban askok.
tximutz, tximútza. (d). izena. (Antzuola) IMUTX (EIB.). Chinche. Sin. txíntxe.
txinbili-txonbolo. onomatopeia. "Umea altzoan hartu edo seaskan umeari lo eragiteko alde batera eta bestera egiten den mugimendua. Gehienek su aurrean egiten zuten. Tiok su aurrian artu eta txinbili-txonbolo eraitte zoskun umore oneko zeuanian." (Lar Antz) Sin. zinbili-zanbulu. txinbili-txonbolua. (d). Antzinako lo-kanta baten hasiera: Txinbili-txonbolua enok ni zorua, sardiña burua baiño obe dok oillua. Klem. Musika aldatuz errepikatu ohi zan. Ik. txándorrika.
txínbo, txínbua. (c). izena. (Eibar) "Txinbo berbia ixa edozein txori txikintzat erabiltzen dogu Eibarren.  " (Sarasua). Eibarren esaten da, batik bat. Ondoren datoz txinbo mota batzuk.
© Arturo Elosegi
bigotedun txinbo, bigotedun txinbua. muscicapa striata. Papamoscas.
errekako txinbo, errekako txinbua. izena. cettia cetti. Ruiseñor bastardo. (Saras Hegaz). Ik. pikutxóri, sasitxori. txinbo burubaltz, txinbo burubaltza. izena. atricapilla sylvia. Curruca capirotada. txinbo egozuri, txinbo egozurixa. izena. ficedula hypoleuca. txinbo karkar, txinbo karkarra. izena. saxicola torquata. Tarabilla. txinbo ori, txinbo orixa. izena. sylvia borin. Curruca mosquitera.
txínbo txákur, txínbo txakúrra. (d). izena. Perro chimbero. Len, kazia ugari zanian, txinbo-txakurrak pe bai.
txindúrraski, txindúrraskixa. izena. Landare bat da. Ez dakigu zein baina txindurri bedarra izan daitekeela pentsatzen dugu Donatok eman digu izena. Etim.: txindurri+aski.
txíndurri, txíndurrixa. (a). izena. TXINDDURRI, TXINDORRI, TXINGURRI (LEIN.). Hormiga. Txindurrixak erlabixuai:. esaera. Lanik egin ez eta gero eskean dabilenari esaten zaio. Txindurrixak erlabixuai: txindurrixak elefantiai irabazi. esapidea. "Txikia eta haundia borrokan edo lehian dabiltzanean, txikiak irabaz dezakeela adierazi nahi du." (Lar Antz).
© Ezezaguna
txíndurri bédar, txíndurri bedárra. (d). izena. . polygonum persicaria. Persicaria. Sustraia etzana du eta korapiloetatik zuztar berriak botatzen ditu. Kirtena, ostera, zuzen-zuzena. Hostoak melokotoiarenak bezalakoak, erdian beltzune batekin. Leku hezea gustatzen zaio eta zaindu gabeko baratzetan hazten da batez ere. Egosita hartzen da bai sikatzeko, bai zauriak ixteko. Sin. pipar bédar górri.
txindurri madari, txindurri madarixa. (d). izena. Madari mota bat.
txíndurrittu. (b). zaio aditza. Entumecerse, dormirse un miembro. Ankia txindurrittu jat. Azen.: txindúrrittu ere bai.