Hiztegia
tómate.
1. tómate, tómatia. (a). izena. . solanum esculentum. Tomate. 2. tómate, tómatia. (d). izena. Antzinako karta-jokoa. Kulapea, Don.ren ustez.
tóngo, tóngua. (b). izena. Tongo. Bista-bistako tongua egon zuan atzo Atotxan. tongo eiñ. (b). aditza. Hacer tongo. Polipasok tongo ein zebala aixkol-jokuan entzun zan. Sin. irutxur egin.
tongo eiñ. (b). aditza. Hacer tongo. Polipasok tongo ein zebala aixkol-jokuan entzun zan. Sin. irutxur egin.
tontámentian. (b). adberbioa. (lagunartekoa.) Tontamente. Tontamentian asi nitzan zigarruai tirakara batzuk eitten da gero ziero biziau. Sin. tonto abarrian.
tonto, -a, tóntua, -ia. (a). adjektiboa. Tonto, -a.
Tonto-faltia dago. esaera. TONTO-FALTIA DATOR. TONTO-FALTIA dagola edo datorrela esan ohi da, umorez; honekin adierazi nahi da tontoak beharrezkoak direla, bestelakoak ondo bizi daitezen. jatok demasa. Emen sekulako problemia etorri biok laster: tonto-faltia jatok demasa.
Tontua izeteko eztao estudixau biarrik. esaera. (Lar Antz). tonto abarrian. (c). esapidea. Tontamente. Tontoabarrian asi ginuztan alkarri adarra joten eta azkenian asarretu. Ik. abarrian, tontámentian. tonto-plantak egin. (b). esapidea. Tonto-itxurak egin. Ezik tonto-plantaik ein, bajakixat eta nun gorde doken nere erlojua. Sin. tontoburu egin (Aram.). tontó-usaiñak kendu. (b). esapidea. TONTÓ-USAIÑAK JOAN. Quitar o írsele la tontería a alguien. Ikusikok, soldauxkara joate aizenian an kendukoske tonto-usaiñok. Ik. zoró-úsaiñ.
tontóarro, tontóarrua. (b). adjektiboa. Tontoa eta harroa aldi berean. Tonto y arrogante. Kazari ori tontoarro majua dok./ Petrikillo, Sakabitxa, Trukuman ta arek zittuan medikuak, arek, eta ez beste tontoarro onek. (SM Zirik).
tontólapiko, tontólapikua. (b). adjektiboa. (adierazkorra.) Borono, tonto (gehienetan ez zaio zentzu iraingarriegirik ematen). I tontolapiko, kendu ari ortik, kotxia etara bia juat eta./ Dana sorgiña zan orduan. Personak zien, tontolapiko pilla bat. Da gero pistolia jarri zanian dana ziero amendau. Mertz.
tontólisto, tontólistua. (c). adjektiboa. (adierazkorra.) Espabilado, aprovechón, que se hace pasar por tonto, -a o despistado, -a. Etxok ez rondarik pagauko, tontolisto ederra dok ori. Ik. listopasáu.
tóntor, tontórra. (a). izena. Cima, cúspide, prominencia. Tontorretik gertu dago itturrixa./ Tontortxo bat dago zelai erdixan.
Ant. tóntor. Ik. mendi-tóntor.
tontortu. aditza. "Tontorraren forman pilatuta. Gaztaiñia saldu biar izate zanian saldu biar izate zuan tontortuta./ Platera tontortuta etaa, bestela gosiak geatuko ga.
tontuena erlojerua. (c). esapidea. Tontorik ez dela gelditzen adierazten duen esapidea. Gure auzuan tontuena erlojerua.
tópe. 1. tópe, tópia. (b). izena. Hel daitekeen azken muga, bai gauza materialetan, bai bestelakoetan. Tope, límite. Errekazuluai segiduaz toperaiño aillegau giñan./ Tope bat jarri jotsat atiai./ Amak ordubatak jarri dost topia etxera joateko.
tópe(ta)raiño beteta. 1. tope(ta)raiño beteta. (b). esapidea. Guztiz beteta. Autua topetaraiño beteta ekarri giñuan.
2. tope(ta)raiño beteta. (c). esapidea. Mozkortuta. Inazio topetaraiño beteta zeuan. tópia jo arte. (c). esapidea. Lehertu arte, parrandan, batik bat. Karnabaletan topia jo arte ibilli giñan.
tópian ibilli. (a). esapidea. TÓPERA IBILLI. Dena emanda ibili. Motorrian topian ibiltzen da./ Bart topera ibilli giñuztan.
tópian egon. (c). esapidea. Oso momentu onean egon, kirolari bat, adibidez. Marino orduantxe zeuan tope-topian.
2. tope eiñ. (c). aditza. Traba bat jo. Encontrarse con una dificultad que impide el paso. Koxka batekin tope eitten dau eta ezin dda pasau.
3. tope eiñ. (c). aditza. Txoke egin, elkar jo. Chocar. Bi autok tope ein ddabe San Juango rektan. Sin. txóke eiñ. 4. tope eiñ. (c). aditza. Topo egin. Ik. trínk eiñ.
tópeka. 1. tópeka. (b). adberbioa. Buruakin elkarri kolpeak emanez; ahariez batik bat. A testarazos. Eztittut aspaldixan ikusi adarixak topeka.
2. tópeka, tópekia. (c). izena. Pelea a testarazos. Laster asiko da politikuen arteko topekia. Irudizkoetan, batik bat. Bestela, abere adardunez, ahariez, gehienetan.
Ik. adári tópeka.