Hiztegia

A | B | C | D | E | F | G | I | J | K | L | M | N | O | P | R | S | T | U | V | X | Z
San Juán su
Sán Mátei
San Juan sua
© Aitor Usobiaga
San Juán su, San Juán suak. (a). izena. San Juan bezpera gauean (ekainak 23) egiten den sua.   Fogata de San Juan. Urtero eitten die gurian san Juan suak. Zera kantatzen zen: San Juan San Juan berde, subiak eta zapuak erre, artuak eta garixak gorde, biba san Juan berde!
San Martin basarrixa (Agerre auzoa)
© BUAko guztiak
san martiñ, san mártiñak. (a). Irailak 16, San Martin Agirrekoaren jaiak. Horretaz gain badira beste bi san Martin egun: Tours-ekoa azaroaren 11n, eta Paskua san Martingo (San Martin obispoa) udaberrian, Paskua astelehenean, Ozaetako jaiak. Ik. Paskúa Udaberríko.
San Simon eta San Juda. izen propioa. SAN SIMON. Urriak 27.
Sanantonábat. (b). toponimoa. San Anton abata. Urtarrilak 17. Bergarako ermita eta auzo ezaguna. Sanantonabat egunian aintxintxika karreria egoten da urtero./ Guazen Sanantonabatéra. Bitxia bada ere, hitz bakar bat bezala ahoskatu ohi da normalean.
Sán Berde etorriko da. (d). esapidea. Umeei beldurra sartzeko zera esan ohi zen:. Jaizu jan, bestela san Berde etorriko da eta. Ez dakigu zein demontre den san Berde hori.
San Bizente. izen propioa. San Bizente otza, neguan biotza. (c). esaera. San Bizente eguna (urtarrilak 22). Parteittiko jaiak.
San Blas-opila
© Jaione Isazelaia
san blas-ópill, san blas-opílla. (b). izena. SANBLAS, -A. Torta muy rica que se bendice y come el día de San Blas. Emen inguruan oittura aundixa dago San Blas-opilla jateko./ Sanblasa jan dot. Duela gutxirarte etxean egin ohi zen, baina aspalditxoan gozotegiak eta okindegiak hasi dira, eta ia hilabetean ibiltzen dira bueltaka. Ogia anis gustuarekin jan ohi dugu otsailean, labe berean egiten dira eta. Eibartik zabaldu da ohitura beste herrietara.
sandiós!. 1. sandios!. (b). interjekzioa. Juramento bastante usado. Sandios! Ainbeste lan eiñ da alperrik. 2. sandiós izan. (c). esapidea. (adierazkorra.) Norbait handiustekoa dela esateko konparaketa gisa erabilia honelakoetan: Batzuek sandios diela uste juek eta gero ezebez./ Ze uste jok pa orrek, sandios dala, ala?
sangrádero, sangráderua. (c). izena. Baserri bidetan urarentzat dauden zangak.   Zanjas de desagüe en los caminos de los caseríos. Sangraderuak garbitzera joan da, eurixa gogor da ta. Ubera aldean batik bat. Erreten ere bai zentzu berdinean. Oñatin zumetaitz. Ik. erréten.
saníau. (b). da-du aditza. Osatu.   Curar, sanar. Akzidentia euki zeban da oinddio ezta saniau. Sin. osátu.
sanidáde, sanidadía. (b). izena. (adierazkorra.) Patxada handia Lanera joan barik eta telefonoz abixau bez; ik daukak sanidadia./ Arek daukan sanidadiakin oinddio galanta aziko da.
San Jose lorak
© Jaione Isazelaia
san jóse lora, san jóse loria. (b). izena. . primula vulgaris.. Primavera, vellorita. Bost petaloko lora hori hau oso ezaguna da, lehenengo irteten dena izateaz gain oso ugaria delako udaberri hasieran, San Jose egun inguruan.
san juán lora, san juán loria. (d). izena. . Zanahoria silvestre. San Juan-sortan ipini ohi zen lora hau. Ik. zartáiñ-ipúrdi.
san juan sorta, san juan sortia. (c). izena. San Juan egunez neskatilek eskuan auzoko elizara eramaten duten lore-sorta dotorea. San Juan egunian San Juanera joaten zien neskatillak lora-sortiakin; San juan sortia. Akordatzen naiz Justiñak zelako soiñoko politta eruaten zeban, paparrian erroseta dotoriakin. Klem. san juan sortia izen. esapidea. "Neska politarengatik esaten da. A ze san Juan sortia!" . (Lar Antz).
San Juán Txiki eguna. izen propioa. Abenduak 27, (San Esteban biharamona).
San Jurji. (c). SAN JURGI. San Jurgi eguna (apirilak 23), hurrengo esaera ezagunean agertzen dena.   El día de San Jorge. Arrasaten bada izen hau duen baserri bat. San Jurji, artuak ereitteko goizegi, San Markos, artuak ereindda balegoz. (c). esaera. San Jurji: apirilak 23, San Markos: apirilak 25. Artoak noiz erein behar diren erakusten duen esaera. Tarte estua, benetan.
sankristau. Ik. sakristau.
sankristixa. Ik. sakristíxa.
San Markos. Apirilak 25. Ik. San Jurji.
bazkaixa San Martzialen
© BUAko guztiak
San Martzíal. (a). toponimoa. SAN MARTZIEL, SAN MARZÍAL, SAN MARTZAL . Bergarako Goi-auzoan dagoen ermita eta paraje ezaguna. Ekainak 30 da eguna. SAN MARTZIALGO ITTURRIxa. Azaleko gaitzak osatzen zituen fama zuen iturri honek.   La fuente de San Marcial cuya agua tenía fama de curar las enfermedades cutáneas. Gero an, ixipulia ta pasatzeko egote zien ango askan zapi batzuk esegitta, sasixetan esegitta egote zien. Auskalo zeiñek erabilittakuak zien arek, ezta. Eta danok arekin olakuak eitten. Guk zetako zien be ez genkixan. Ori eitte zebela bestiak eta geuk pe bai. Ori prezixua zan eittia. Sot. San Martzialgo iturri berria nola egin zen kontatzen duen istoria irakur daiteke Bergarako euskera liburuan, 340. o. Ik. burdióndo, ixípula. San Pedroz kuku, San Martzialez mutu. (c). esaera. San Pedro eta San Martzial (ekainak 29 eta 30) egun seinalatuak Bergaran. Kukua egun batetik bestera mututzen da San Martzial egun inguru horretan. Parranda bixamonetan ere esan ohi da, eztarria izorratua dagoelako hitz egin ezin denean.