Hiztegia
nagíttu. (a). da-du aditza. Nagi bihurtu. Volver(se) perezoso. Ziero nagittuta nago aspaldian./ Beruak nagittu eitten dau. Sin. alpértu.
nagitturri, nagitturrixe. izena. (Aramaio) Batzuetan ura ematen duen iturria, eta beste batzuetan ez. Orrek ekiñ ezkero, nagitturrixek, ya ur faltaik eztau. (Orm Aram).
nái. NEI. 1. nái, náixa. (b). izena. Gogoa (adibideko adieran bakarrik). Voluntad, acto de querer. Fraille juatia bada bere naixa, joan deilla. naiko, naikúa. adjektiboa. Hitz konposantuaren bigarren zati bezala(-NAÍKO, -naíkua) nahi duena, pretenditzen duena. Barregarri-naiko liburu bat egin dau, baiña graziaik eztaukanak eztauka./ Aundi-naiko etxia dauka, baiña estilo gutxikua. 2. nái izan. (a). du aditza. Querer. Zeuk pe eztakizu ze nai dozun. Nai izan zeban./ Nai zeban./ Nai dau./ Nai izango dau edo naiko dau. Angiozar eta Uberan gura gehiago, adinekoek, batik bat. Sin. gúra ízan. nai aiña. zenbatzailea. Nahi adina. Orrek nai aiña diru dauka. Sin. nai ainbat, nai beste. nai dabenak nai dabena esango dau. (b). esapidea. GURA DABENAK GURA DABENA ESANGO DAU. Digan lo que digan. Nai dabenak nai dabena esango dau, baina Riojako ardauan modukoik etxaok. 3. nái izan. (d). "Baietz... Nai dozu ori zure amak badakixela? (Baietz ori zure amak jakin)". (Lar Antz).
4. nai izan. (c). dio aditza. Maite izan. Querer a alguien, amar. Umiak asko nai zotsan amandriai./ Orduan umiei nai zixuen e. JJp. (AA BergEus, 340. o.) Adinekoen artean arrunta. NOR-NORI-NORK. Sin. maite, gure izan (Lein).
naiéz, naiéza. (c). izena. Desasosegua, adore falta osasunez ondo ez sentitzeagatik. Desasosiego, malestar, desgana por indisposición. Ondoeza daukanian personiak, naieza, gaixo antzian dabillenian. Klem./ Kalenturaik eta ezer eztaukat, baiña alako zer bat, naieza; ta etxata juaten.
naigabia emon. esapidea. (Eibar) Doluminak eman. Petrari naigabia emotera juan non eta an topau jonat Andre Madalen kantatzen. (AAG Eibes).
naiko. 1. naiko. graduatzailea. (Leintz) Bastante. Naiko ondo emoten juek bazkaltzen./ Naiko garbixa jak egune. Bergara aldean, ostera, ez da erabiltzen. Bastante esaten da, edo bestela dezente edo samar.
2. naikúa. (a). zenbatzailea. Aski. Suficiente. Oinddio eztozu naikua jan./ Aurten be naikua jente etorri da jaixetara.
naikúa lan. (b). esapidea. Zerbait ez dela erraza izango adierazten duen esapidea, esaldi hasierakoa, normalean. Naikua lan izango dau aurten aprobatzen./ Naikua lan dauka arek bere buruakin.
naikua ta geixegi. (b). esapidea. Gehiegi. más que suficiente. Ixildu zaittez. Naikua ta geixegi daukazu orrekin.
naiko, naikúa. adjektiboa. Hitz konposantuaren bigarren zati bezala(-NAÍKO, -naíkua) nahi duena, pretenditzen duena. Barregarri-naiko liburu bat egin dau, baiña graziaik eztaukanak eztauka./ Aundi-naiko etxia dauka, baiña estilo gutxikua.
náitta. (a). adberbioa. Apropos, berariaz. Queriendo, a propósito. Mutikuak naitta apurtu dau florerua./ Naitta be ezin dda alako kertenkerixaik eiñ. Sin. aprópos. náitta náiez. (b). adberbioa. Derrigor. A la fuerza. Biar Donostiara joan biarra daukat naitta naiez. Azen.: náitta naiéz ere bai. Sin. gure eta gure ez (Lein.). Sin. derrigor. náitta naiézko, náitta naiezkúa. (b). izenlaguna. Condición necesaria, "sine qua non". Lan ontarako naitta naiezkua da euskeria. Sin. derrigorréko.
naittásun, naittasúna. (d). izena. Zerbaitetarako edo norbaitenganako desioa, gogoa, maitasuna. Ezkondu eitteko lelengo bieko dau ba, lelengo ezautu, gero kariñua, alkarren kariñua, gero naittasuna. Don. Gutxi entzuna.
naixáo izan. (a). du aditza. Nahiago izan. Preferir. Naixao dau etxian gelditzia pezetia gastatzia baiño.
NAIXAGO NEUKE: ojalá. Naixao neuke edurra eingo baleu.
naixao neuke: ojalá. Naixao neuke: ojalá. Naixao neuke edurra eingo baleu.
naiz. izena. 1. naiz. (b). juntagailua. Nahiz (disjuntiboa). Ya, bien sea. Neri berdin jatak naiz goizian naiz atsaldian./ Gero, irun esate jakon, goruetan naiz txabillan gizonak. Aniz.
2. naiz (eta). juntagailua. Aunque. Lana akabau biarra daukat naiz (eta) amabixak jo. Eta esan edo isildu egin daiteke.
nakorrotu. aditza. (Aramaio) "Narrastu, okertu, ibili ezinka egon. Ori nakorrotu ra mouten." (Orm Aram).
náno, nanúa. (c). adjektiboa. Txikia, kaskarra. Pequeño, -a, enano, -a. Erozeiñ ume nanok jote joskuk adarra./ Benetan nanua dago zuen txakurra.
nanótu. (c). da-du aditza. Ahuldu, koittautu. Debilitar(se), volver(se) cuitado. Amandria, gaixua pasau zeban ezkero, ziero nanotuta dago./ Uste dot landara au azi biarrian nanotu ein ddala. Ik. gizajotu, koittáutu.
nanukerixa, nanukerixia. aditza. (Eibar) "Doilorkeria, zikoizkeria. Ruindad. Aundiki guran eta nanukerixia beti aldian.
napár-égoe, napár-égoia. (c). izena. NAPARRAIZE. Hego-Ekialdetik, Nafarroa aldetik, jotzen duen haizea. Oso epela eta iraunkorra izaten da. Viento del Sureste, muy templado y duradero. Uberan Bergako kanpaiak entzuten die napar-egoia dabillenian.
Ik. égoe, -i.