Hiztegia
mútilzar, mútilzarra. (b). izena. Solterón. Bai mutilzar eta bai neskazar hitzek ikutu garratz eta antigual samarra dute eta gero eta gutxiago entzuten dira. Soltero, -a, nagusitzen ari da. Ik. ezkóngai, néskazar.
mútu, mutúa. (a). adjektiboa. Mudo, -a. Txikittan danak mutua zalakuan, da oiñ ezin ddabe ixildu.
Ik. San Pedroz kuku, San Martzialez mutu.
mútur. 1. mutur, mutúrra. (a). izena. Hocico, morro. Pertsonez mutur-beltza dela esan ohi da norbait antipatikoa edo desatsegina denean. Abereez, kolorearen edo formaren arabera, mutúrzuri, mutúrbeltz, mutúrgorri, mutúrluze, mutúrmotz, mutúrroker, mutúrrigar, etab. Bei muturzurixa fiña da esnia emoten. Juana Joxepak AGOSTU-MUTURRA dio agostu-hasiera zentzuan. Arbixa beiñ agostu-muturrera ezkero ba, garixa ebaitzen zan, da aura ebaittakuan segiduan asten zan labratzen arbixa ereitteko. muturra okertu. (c). esapidea. Keinu horren bidez agertu ezadostasuna. Lanera etortzeko esan jatenian, muturra okertu eta ospa ein jok.
mutúrra sartu. (b). esapidea. Entrometerse. Iñon gauzetan muturra sartzia gustatzen jako.
muturrak apurtu biarrian. esapidea. "Azkar. Muturrak apurtu biarrian jun nintzan." (Lar Antz). múturrekin égon. (b). esapidea. Elkarrekin haserre egon; bikotekideak, batik bat. Orrek bixok beti muturrekin dare.
mutúrrez áurrera jáusi. (b). esapidea. MOSUZ AURRERA JAUSI. (LEIN.). Caerse de bruces. Muturrez aurrera jausi naiz estropuzauta. Sin. mosuz aurrera jausi. (Lein.). 2. múturrak. (b). izena. Morros de ganado cocinados. Eztie txarrak muturrak saltsan.
Baita aurpegi txarra, haserrea, bikote edo familiakoa, batik bat. Etxera noia, eze bestela gurian muturrak egongo die saltsan. 3. mutur. Ik. mangá-mútur.
mutúrfiñ, mutúrfiña. (c). adjektiboa. Aho-gozoa. De paladar exquisito. Jatun txarra dok baiña muturfiña.
mutúrjoka. 1. mutúrjoka, mutúrjokia. (b). izena. Pelea. A puñetazos, entre personas; a morrazos, entre animales. Atzo ikusi giñuan muturjoka politta./ Kerten orrek belaxe ipintzen dau muturjokia./ Ze, beixak muturjokia dauke, ala?
2. mutúrjoka. (b). adberbioa. Peleándose. Orrek bixok beti dabitz muturjoka.
muturkári, muturkaríxa. (c). izena. Muturkazalea den aberea. Animal aficionado a propinar morrazos, hocicador. Muturkari amorratua da gure astua.
muturrálde. 1. muturrálde, muturraldía. (c). izena. (adierazkorra.) Usase, referiéndose a personas, siempre con sentido peyorativo: mala cara, mayormente. Gaur goizian bazeukan muturralde bat. Eztakitt ze ibili zan atzo./ Bueno i, neri ez idak muturralde ori ipiñi.
2. muturrálde, muturraldía. (c). izena. Abereen mutur ingurua. La zona del hocico de los animales. Txakurrak muturraldia urratuta ekarri dau.
muturréko. MÚTURRETAKO. 1. muturréko, muturrekúa. (b). izena. Golpe en los morros, puñetazo en la cara. Nik artu najuan muturrekua bizikletatik jausitta.
Ik. ézpanetako. 2. muturréko, muturrekúa. (d). izena. Zama-abereei, batik bat, bideko belarrik jan ez dezaten muturrean jartzen zaien alanbre-sarezko estalkia. Bozal de alambre que se coloca en la boca de las bestias de carga para que estas no se distraigan comiendo. Beixei uztartu ondoren muturrekua jartzen jakue. Txakurrari jartzen zaiona ere bai.
mutúrtu. (c). da aditza. Oso haserretu. Enemistarse seriamente. Bi familixak muturtuta dare aspaldittik./ Uskerixa bategaittik muturtu zien. Ik. biurrittu, biurtu.
mutútu. (b). da-du aditza. Mutu bihurtu. Gerra denporan mututu zan. Isildu zentzuan ere bai, zabalkundez. Radixua mututu jaku ta konpontzera eruan bia da./ Zeoze esaten asten bada laster mututukot.
mútxikiñ.
1. mútxikiñ, mútxikiña. (b). izena. Txortena, sagarra edo madaria bezalako frutak jan ondoren gelditzen dena. Tronco de una fruta comida. Ez bota mutxikiñak bentanatik. SAGAR-MUTXIKI 2. mútxikiñ, mútxikiña. (b). izena. ZIGARRO-MUTXIKIN. Colilla. Orrek mutxikiñak pe erre eingo littuzke. ZIGARRO-MUTXIKI
mútxo. (c). Asko. MUTXO IZAN, gehienetan; gauza handia izan edo nahikoa, behintzat. Orduan eladuak etzeban ainbeste zer; kafia, kafia artzera. Merkiaua zalako ero. Eta aura zana mutxo. Mutxo, aundixa aura. Sot./ Orduan bizikletia zaukana mutxo zan. Sot.
Kirolariak animatzeko oihu gisa ere entzun izan da. Benga, mutxo, ori dok eta!, lelengo oia ta! Ik. asko.
mútxur, mutxúrra. (c). izena. MUTXURIXO (EIB.). Metatxoa. Galazao, belarrondo, eta abarren pilatxoa edo meta txikia. Pequeño montón de haces de trigo, hierba seca, etc. Garixa obeto sikatu deiñ itten die mutxurrak./ Eurixa dator da guazen bedarrondo mutxurrak eittera.
mutxúrtu. (d). du aditza. Mutxurrak egin, meta txikiak egin. Gaur lotutako garixa mutxurtu ein biako da lanbrua egiñenan be.
naási. (b). adberbioa. Nahasi, nahas-mahas, batera. Mezclado, revuelto. Armaixo aretan txorixuak eta gailletak danak naasi dare./ Maixu orrek aditza ta deklinabidea dana naasi esplikatzen dau./ Neskak eta mutillak naasi juaten ga autobusian.
naastáille, naastaillía. (c). adjektiboa. Gauzak nahastu zalea. Liante, salsero, embrollador. Naastaillia ba, saltserua dana ero, egixak beti esate eztittuana. Klem./ Ezixok kaso geixegi eiñ ari naastaille utsa dok eta. Ik. baztar-naástaille.