Hiztegia

A | B | C | D | E | F | G | I | J | K | L | M | N | O | P | R | S | T | U | V | X | Z
maldizíño
mandámentu
maldizíño, maldiziñúa. (c). izena. MALDEZIÑO . Biraoa.   Taco, juramento. Karreteruak diñuenez irixak eztabe aurrera itten maldiziño batzuk bota barik./ Erderaz e, maldeziñon bat entzuten bagiñuan. Erderaik etzan gerra aurretik emen. Don. (AA BergEus, 343 o.). MALDEZI Sin. jurámentu. maldizíñoka. (c). adberbioa. Maldizioak botatzen. Maillukiakin atzaparra jo zebanian baztarra guztiak erre zittuan maldiziñoka. Esaldi hau oso entzuna da: maldiziñoka «baztarra» (sic) guztiak erre.
máleta. 1. máleta, máletia. (a). izena. Maleta. 2. máleta, máletia. (d). izena. Haurdunaldia. Zela zan ori? Izena, ikuste ebana (Ezkioko amabirjina). Gero beintzet e maletiakin agertu zan Bilbon. Jesus barrixoi a izengo zan. Fran. (AA BergEus, 346. o.). 3. máleta, máletia. (c). izena. Jokalari txarra, kirolean, adibidez; brometan eta familia giroan, batik bat; apelatibo gisa, sarri.   Maleta. Bittorren kontra partidua galdu? Maleta! Makaloi, alakuoi./ Neuk pe irabaziko neukek olako maleta baten kontra. Gaztelerazko "malo"tik, ziurrenik.
málizia, málizia. (b). izena. Malicia. Okerra da, baiña eztauka bape maliziaik.
málkar, malkárra. (d). izena. Aldapa zakarreko lekua.   Pendiente escabrosa. /"Malkar bat: una cuesta no lisa, sino con altibajos, con saltos y maleza." (Izag Oñ).
malko. Ik. márko.
malma. Ik. málba.
málo. 1. málo, málua. (c). "Cualquier insecto dañino de las plantas: escarabajo de la patata, etc." (Izag Oñ) 2. malo. (c). adjektiboa. Txarra. Adinekoek inoiz esaten dute baldintza zentzuko esaldien bukaeran, sententzia moduan: hau edo bestea gertatzen bada,  "malo". Arek astegunian etxetik afalduta ta eskuan purua dabela urtetzen badau, malo./ Gure jefia antiaju beltzekin datorren egunian, malo. Ik. mútxo.
malúskau. (d). da-du aditza. Muskildu, lardaskatu. Magullar(se), estropear(se). Umiak oillaskua jan ez, baiña dana maluskauta laga, bai./ Txakurrak sagar guztiak maluskau dittu. Perretxikuak, adibidez, plastikoan nola-hala ekartzen badira, maluskauta geratzen dira. Ik. mazpílddu, muskílddu.
malúta. 1. maluta, malutía. (b). izena. Artaburuaren estalkia.   Envoltorio de la mazorca. Malutazko koltxoiak zien len. Sin. artamaluta. 2. maluta, malutía. (b). izena. Copo de nieve. Txapelan lakotxe malutak jausten zien. Sin. edur-malúta, mataza. 3. maluta, malutia. (d). izena. Kardatutako artile multzoa.   Copo de lana. Kardau ta malutak eiñ, bolia. Kardiakin kardatzen zana atzera bueltau eskuakin kurioso-kurioso, malutak esate jakuen ari, ta gero maluta aretatik juaten zan makiñiai emoten poliki-poliki. Pedro. komentario 1 malutia izpittu. "Desenredar, deshacer el copo de lana, hilándolo. Malutia be izpittu ein biar izaten da. Txabillia eta goru-ardatzak erabiltzen hari-malutia askatu, izpittu... eta harixa eiñ." (SB Eibetno).
málutz. 1. malutz, malútza. (c). adjektiboa. Elurra egin berri, eta zapaltzeko ederra dagoenean, "malutza" dagoela esan ohi da.   Dícese de la nieve recien caída, esponjosa y agradable de pisar. Edurra malutz-malutza zeuan. 2. malutz, malútza. (d). adjektiboa. Mardula, bai pertsonak bai edozer gauza.   Lozano, -a, robusto, -a. Malutza? Mardua ero; gazte bat danian normala baiño fuertiaua ero, gizenaua: malutza. Eta erozer gauzagaittik, korrientia baiño aundixaua ero ederraua danian. Perretxikuak pe malutzak, aundixak eta zerak dienian. Musu biribill..., zera danian, maluz-malutza danian, zanpatortia. Klem./ Txapardua esaten jakon erreta jatekuai (gaztaina). Domusantutatik aurrera erreta. Erreta, ez kixkartuta e. Malutz-malutzak itxi, tta oso ederrak. Aniz. Elurraz entzun daiteke oraindik ere, baina beste guztiaz nekez. Ik. mardo.
mama. izena. (haur hizkera.) Ura, haur hizkeran.
mamala, mamalie. (Aramaio) Erdi inuzentea, txepela (emak.). Ik. memélo, -a.
mamarro. Ik. momórro.
mamelo. izena. (haur hizkera.) Karameloa, haur hizkeran.
mámin, mamíña. (a). izena. Ogiaren, frutaren, pertsonaren eta abarren barne aldea, azalez estalia dagoena; azala edo hezurra ez dena. Txuleta onek azur asko ta mamiñ gutxi./ Sagar klase au azal gogorrekua baiña mamiñ bigunekua da./ Perikok ointxe eztauka mamiñ asko; azurra ta azala besteik ezta. Ogi-mamina ulertzen da honelakoetan: Asko gizentzen dau mamiñak. 2 komentario orrek dauzka mamiñak. (c). esapidea. Horrek dauzka ipurdiak. Ik. ipurmámiñ, ogi-mámiñ.
mamíntsu, mamintsúa. (c). adjektiboa. Mamin asko duena.   Carnoso, -a. migoso, -a. Iztar mamintsuak dauzka arek./ Kiloko ogixa mamintsuaua izeten da. komentario 1
mamiñ-eten, mamiñ-etena. (d). izena. Desgarro muscular. Sin. aragi-eten.
mandabíde, mandabidía. (d). izena. MANDOBIDE. Camino de mulos. Arangutxotik eta Larrosinddik Karabittara ei zuan mandabide zarra.
mandaéuli, mandaeulíxa. (c). izena. Tábanus Bromius?. Tábano grande. Txikiari ezpata. Ik. eulimándo.
mándako. 1. mándako, mándakua. (d). izena. Astemea ama eta aita zaldia duen aberea.   Híbrido de burra y caballo. Hitz ia galdua. MULA deitu ohi zaie. Don.k, dena dela, garbi egiten du bereizketa "mula" eta "mandako"ren artean. Ik. mándo, múla. 2. Mándako. (b). MÁNDOKO. Ipuinetako pertsonaia.   Personificación del mulo en los cuentos. Beiñ esan zotsan Otsokok Mandokori... Arre-arre Mandako, biar Tolosarako, etzi Panplonarako (edo etzi Markiñarako), andik zer ekarriko, zapata ta gerriko. Ume txikiei esateko berba-jolasa