Hiztegia

A | B | C | D | E | F | G | I | J | K | L | M | N | O | P | R | S | T | U | V | X | Z
latrontxa
laztabin
latrontxa, latrontxia. (b). izena. (Oñati) Izotz-kristala. Otz aundixa egin eben zapatu goizian; bide ertzeko pozu guztiak latrontxiaz agertu ziran. Zintzilik dagoenean, latrontxa-kandela (Oñ.), txintxilikarixo edota garranga esaten zaio.
latxa, latxia. izena. Hemengo ardi klasea.   La variedad autóctona de oveja. Muturgorrixa ero, baltza ero, lo ke sea. Danak latxak. Luis. Hitz hau badirudi ez dela erabilia izan oraintsu arte. "Emengo ardixa" edo esan izan zaio, eta "borrua" Kastillakoari. Ik. bórro, ardi.
latz. Ant. latza. 1. latz, látza. (b). adjektiboa. Aspero, -a. Lija papela baiño latzaua da. Ant. léun. sorgin-orrazixa baiño latzagua. esapidea. (Eibar) Oso latza edo takarra. (AAG Eibes). Ik. sorgín-órrazi.
1. láu. 1. láu, láua. (a). adjektiboa. Llano, -a. Holanda oso laua da./ Paraje lauan dago zuen etxia. Ik. ortúlau. 2. lau. (a). adberbioa. LAU-LAU. Llano. Tolosatik Donostiara lau-lau dago. LAU-LAU, sarri. 3. láu, láua. (c). izena. Lautada, aldaparik gabeko parajea.   Llanura, terreno llano. San Juango laua urak artuta egon zan./ Marino obia zan aldapan lauan baiño. Ik. lautára.
2. láu. (a). zenbatzailea. Cuatro. lau ankán. (c). esaera. LAU-GAIÑIAN. A cuatro patas. Zeukan mozkorrakin lau ankan aillegau zan etxera. lau gorrixan egon. esapidea. LAU GORRIXAN BIZI. "Beldurrez. Lau gorrixan bizi giñan polizia noiz etorriko. LAU ORRIXEN IKERA. (Aram.). «Beldurtuta, izututa. Lau orrixen ikera jarri na eiñ ddoten amesetiaz.» (Orm Aram). Sin. bost orrixan bizi. lau paretak jo. esapidea. "Toki bat txiki geratu, toki batean ito. Nik kalia probau dot, baiña gu basarriko gizonok lau paetak, lau baztarrak belaxe jotze ittu." (Lar Antz).
láuki, láukixak. (d). Cuatrillizos. Sin. laukotx.
láuko, laukúa. (a). izena. El cuatro (en los naipes).
láuko ogi, láuko ogíxa. (d). izena. "Ogi hirukia eta hiru koskor zituena. Lau librakoa zen." (Lar Antz).
laukotx, laukotxa. izena. (Leintz) Cuatrillizos (abereetan batez ere). Ik. irúkotx.
laukúan. (c). adberbioa. Al galope. Urrupain-go mutilla laukuan ibiltzen dok astuakin./ Zuen txakurra laukuan ikusi juat zelaixan bera./ Zaldixa laukuan joiak. Don. Sin. jaikíxan. Ik. pausúan, trótian.
laureun. Ik. láreun.
lausardia
© Jaione Isazelaia
lausárda, lausardía. (d). izena. . Erodium cicutarium. Alfilerillo del pastor. Muga bazterretan, istingietan, eta abar egoten da.
láuso. 1. lauso, lausúa. (d). izena. Kristalean pegatzen den lurruna edo zikinkeria, ondo ikusten lagatzen ez duena.   El vaho o la suciedad que se pega al cristal y que no deja ver bien. Bentanako kristalagaittik pe esan izan zan lausua, lurruna, zikiña ero zera. Zikiñakin be egon leike lausotuta. Klem./ Antiajo onei lausua eitte jakue eta ezta ezer ikusten. 2. lauso, lausúa. izena. Aidean geldi geratzen den hautsa edo lurruna. Gari joterakuan egundoko lausua eitte zan, ixa alkar ikusten etzala. lausúa eiñ. (d). zaio aditza. Nublarse la vista. Eztakitt ze pasatzen jatan; ointxe be lausua ein jat bistan. Ik. gandu.
lausótu. (d). da aditza. Kristal bat lurrundu edo zikindu.   Empañarse o ensuciarse un cristal. Lapiko lurrunakin ziero lausotu die kristalak./ Kristala zikiñakin be egon leike lausotuta.
lautára, lautaría. (b). izena. Lautada, ordeka.   Llanada. Lautara ederra ein ddabe Arrate gaiñian./ Lautara edarrak dare Araban. Ik. láu.
láutu. (b). da-du aditza. Berdindu.   Allanar(se). Oingo makinekin mendixak pe lautu eitteittue. Ik. berdinddu.
láuúna, láuúnia. (c). izena. Lau dagoen unea.   Zona o trecho llano. Oñatittik Arantzazura, Urtiagaiñen lauunia.
láuziko, láuzikua. (d). izena. Lau-zurikoa.   Oso antzinako txanpona. "Antigua moneda de cuatro blancas o dos maravedises." (Azkue). "Una moneda antigua de poco valor. Podía hacerse cortando un pedazo de caldera de cobre." (Izag Antz). Gure ama-zarrak esate ebana; lauzikua zan leenao, nik eneban ezautu, gure amak eta ezautu eben lauzikua. Lauzikua zan dirua; gero xemeikua ta txakurraundixa zan bezela, lauzikua. Arek esateban: zetako da ba idixa lauzikuan egotia lauzikua ezpaaukozu. Arek oixe esate eban, da arrazoia eukan. Ezekin diruik artu ez. Miserixa baten bizi zien orduko emakumiak. Mertz. Ik. lámaiko, xémeiko.
Lauzirienan loria
© Jaione Isazelaia
lauziriena
© Jaione Isazelaia
lauzírien, lauzíriena. (c). izena. . Chamaecyparis Lawsoniana. Ciprés de Lawson. Bastante ugaria da gure lurretan. Basoren bat edo beste ere aurki daiteke, (Intxorta-txiki bidean, adibidez). Beste zipresen antz handikoa da, baina pinuburu txiki-txikiak ditu (zentimetroa ingurukoak edo txikiagoak). Zipresarenaren miniaturak dirudite. Etim.: "lawsoniana". Sin. piñu puntabera (Eib.).
lázo. 1. lázo, lázua. (c). izena. Lazo. Zelako lazo politta daukazun paparrian. Azen.: lazúa ere bai adiera guztietan. Ik. erróseta. 2. lázo, lázua. (c). izena. Lazo para atrapar pájaros y otros animales. 3. lázo, lázua. (d). izena. Etxegintzan, bi egur elkarrekin batzeko egiten den elkarketa. Onek frontalak baldin badie, orri eitte jako unixo bat. Au baldin badator onaa, bestia sartze jakon emen, lazuan mouan eitten jakon. Jul. Sin. júnta.