Hiztegia

A | B | C | D | E | F | G | I | J | K | L | M | N | O | P | R | S | T | U | V | X | Z
jotekalari
justúleuri
jotekalari, jotekalarixa. (d). JOTEALARI (OÑ.). "Jotzeko joera duena. Jotekalarixa zan gure adari aura." (Lar Antz). "El acorneador." (Izag Oñ). komentario 1
juan. Ik. joán.
juanikóte, juanikotía. (d). izena. Juanete. Hankako gaitza.
Juaníko Txístu. (c). Abade ehiztaria, mitologiako pertsonaia.   Cura cazador, personaje de la mitología popular que se condenó por salir en persecución de una liebre en plena consagración, y corre sin descanso tras ella. En los días de viento se pueden oir sus silbidos a los perros. Euskal Herriko beste parte batzuetan MATEO TXISTU deitzen da. Juanito Txistularixa (Eib.), Periko eta bere txakurrak. (Eib.), Martin Abade (Lein.)
judas loria
© Jaione Isazelaia
judas loria
© Jaione Isazelaia
júdas lóra, júdas loría. (d). izena. . Lunaria annua. Flor de plata. Lunaria annua. Flor de plata. Landatuta hazten den lora hau apaingarri polita da. Sikatuta gero, loreei gaineko azala kendu eta txanpon itxurako lore zurixkak gelditzen zaizkie. Beharbada txanpon itxura horregatik datorkio izena. Sin. pezetak. komentario 1
juegóorros, juegóorrosa(k). izena. Rodamentuak.   Euskerización de "juego de bolos"; llamábase así antes a los rodamientos, a las bolitas de acero. Pedalai juegoorrosak galdu jakozek. Gaur egun rodamentuak entzuten da.
júera, júeria. (d). izena. JUNERA, FUERA. Harunzko bidaia, "joan-era"; etorrera-ren alderantzizkoa.   Viaje de ida. Aruzkuan ezkiñuan eiñ juera edarra./ Eta ze moduzko jueria ein ziñuen ba? Ant. etórrera.
juérga, juérgia. (a). izena. Juerga. komentario 1 juérgia gastáu. (d). esapidea. Correr juerga. Gero erremeixia, oi dan moduan, erremeixia, dana dantzia ta... juergia gastau bai, e. Lengo gaztia ba umore aundikua zan. Hil.
juéz, juéza. (a). izena. Juez. juezéra jo. (c). Recurrir al juez. Urtiak demandan ibilitta gero juezera jo zeben.
juízio. 1. juízio, juíziua. (b). izena. Zentzuna.   Juicio, sentido común. Eztakitt noiz etorri bia jatzun juiziua./ Emuten dau edadiakin juiziuan sartu dala./ Ziero juiziua galdu zeban umia il jakonian. Sin. zéntzun. 2. juízio, juíziua. (a). izena. Epaiketa.   Juicio.
júlio, júliua. (b). izena. JÚLIXO. Julio.
jun. Ik. joán.
junguria
© Iñaki Arana
jungúra, junguría. (c). izena. Ingudea.   Yunque. Junguria ta maillua, ermentarixan erreminttak./ Segia pikatzeko be junguria erabiltzen da. Lehengo eta oraingo jungurak eta sega pikatzeko modua desberdinak direla diosku Donatok. Len junguria zan zabala eta maillukia zorrotza, ta maillukiakin etaratzen jakon segiai aua. Eta oiñ bestekaldera eitten da: maillukia zabala ta junguria zorrotza. Azpixan euki segia berdiñao eitten da maillukiakin norberak jo baiño. Zabalakin jo eta an beian eutsi. Ortarako da ori. Don. komentario 1 Ik. pikámaillu, segámaillu.
júnio, júniua. (b). JÚNIXO. Junio.
júnta. 1. júnta, júntia. (a). izena. Batzarra.   Reunión. Gaur juntia dago beratzittan. juntako egon. (c). Zuzendaritzako kide izan. Bergako presidente nitzela juntako ninguen Donostien eta ba irurogetamaseixan neu nonbrau nindduen Gipuzkuako presidente. (AA ArrasEus, 230. o.).
etxiaren juntia
© Anaje Narbaiza
2. júnta, júntia. (c). izena. Etxeko egituraren elementu ezberdinak (posteak eta frontalak, adibidez) bat egiten duten lekua. Zeattik amen eingok juntia, or erdixan. Sebas. Batzuetan, zuhaitzaren adarrak irteten diren tokiari ere horrela esaten zaie. Sin. lázo.
juntúra, junturía. (c). izena. Bi gorputz-atal edo tresna-pieza elkartzen diren lekua.   Punto de uníón de dos partes. Umedade onek gorputzeko juntura guztiak soortzen dittu./ Bi tubuen junturan egongo da jarixua. Gorputzeko artikulazioez esaten da sarri. komentario 1
jurámentu, jurámentua. (c). izena. Juramento. Kastillanuen zera ba, juramentua ta zera ta. Don. juramentuka. (c). adberbioa. Biraoka. Sin. maldizíñoka.
juráu. (a). du aditza. Jurar.
júrgu, jurgúa. (d). izena. Bi lursailen artean uzten den zirrindara.   Franja estrecha que se deja entre dos campos (de labradío, generalmente). Baiña ze goldaketa ein ddok? Jurgua ta dana labrau dok eta! (behin aita-zanak neuri esana)./ Eskeria ba, sasi-zierria, bi saillen jurguan sasixakin eindda, luaixa eiñ da gero an eskeria sortzen da, zikiña. Don. komentario 1
jústu. 1. justu. (a). adberbioa. Ozta.   Justamente, por poco. Justu aprobau dot. jústu-jústu. 1. justu-justu. (a). adberbioa. Oso gutxigatik. Justu-justu aillegau jat dirua. justúan. (a). adberbioa. JÚSTU-JUSTUAN. Gutxigatik. Justuan arrapau neban trena. 2. justu-justu. (a). adberbioa. Zehatz-mehatz. Gauza guztiak justu-justu ein biar izeten die aren etxian. Ik. ózta-ózta. jústu-justúko bérbak. (c). esapidea. Ezinbesteko hitzak bakarrik. Bi pertsonak haserre daudenean edo konfiantzarik ez dutenean egiten dutena.   El mínimo de palabras. Alkarrekin gabizek lanian baiña justu-justuko berbak eitte jostak bakarrik./ Anai-arrebak izan arren justu-justuko berbak eingo jotsek alkarri. 2. justu, justúa. (d). adjektiboa. Justo, -a, recto, -a. Gure aitta justua zan, da geuk pe al zan onduen eitten gontsan, baiña periodikua aaztu Osintxun-da juten bagiñan... Hil.