Hiztegia

A | B | C | D | E | F | G | I | J | K | L | M | N | O | P | R | S | T | U | V | X | Z
lapiko-bonba
láreun
lapiko-bonba, lapiko-bonbia. izena. (Eibar) Ura altzatzeko bonba.
lápikoko, lápikokua. (c). izena. Potaje, cocido de legumbres. Lapikokua jan ezkero eztau besteik biar izaten. Lit.: "lo del puchero"
lápitz, lapítza. (a). izena. Lápiz. Lapitza ta borragomia arrapau doste.
laprandu. aditza. (Aramaio) Berdindu. Laprandu aurreko fatxarie. (Orm Aram).
laprastu. aditza. (eufemismoa.) (Antzuola) Mozkortu. Majo laprastuta etorri zan atzo Juane etxea. (Lar Antz).
lápur. 1. lapur, lapúrra. (a). izena. Ladrón, -a. Ondrau itxuran dabitz lapurrik aundiñak. lapur bíllur bárik. (c). esapidea. Dícese de cuando alguien se retira a casa muy "animado" por el alcohol. Atzo uste juat Migel lapur billur aundi barik juan zala etxera. 2. lapur, lapúrra. (d). adjektiboa. Ematen duena baino handiagoa, edukiera handiagokoa.   Engañoso, -a, despistante, en contextos como los siguientes. Terreno lauak oso lapurrak izaten die. Tolosturía lapúrra dala. (d). esaera. Gauzak tolostutakoan gutxitu egiten direla dirudiela. 3. lapur, lapúrra. (b). Eransten den entxufea.
lapurréta, lapurretía. (b). izena. Robo. Aurtengo udan lapurreta asko izan da etxetan. lapurréta garbíxa. (b). Gehiegi ordaintzen deneko zera. Bi kafe milla pezeta; lapurreta garbixa ein zoskuen. lapurrétan. (a). Robando. Ori lapurretan arrapau zeben dendan. lapurrétan eiñ. (a). aditza. LAPURREN EIÑ (LEIN.).. Robar. Seminaixuan lapurretan ein ddabe.
lapúr-txábola, lapúr-txábolak. (d). toponimoa. Pol-pol-etik Azkoiti aldera dauden bi txabola, XIX. mendeko lapur-kontu baten kokalekuak. Zortzi mutillek artu alkar, eta txabolan bizimodua eiñ, eta pentsau ei eben ba lapurretatik bizi izetia. Pol-poletik Azkoitti aldera dare txabolok; orrek izena Lapur-txabolak. Hil.
1. lar. (b). graduatzailea. (Angiozar, Leintz, Ubera) Demasiado. Uste juat lar aguro ibiltzen aizela autuen.
2. lar, lárra. (a). izena. . LÁAR, NAR (LEIN.). Rubus sp. Arantza.   Zarzal, zarzamora. Egundoko larrak dare gure etxostian. Ekialdera arantza eta mendebaldera lar erabiltzen da. Lar erabiltzen dutenentzat arantzak elorrarantza esan nahi du. Sin. arantza. Ik. elórrarantza, laárdei, sási.
laráko, larakúa. (c). izena. LERAKO, LEAKO, LAAKO. Clavija, generalmente de madera, que une la pértiga del carro al yugo. Larakua apurtu ta burdi-garua errekara jausi jakue. Atzeko larakua eta aurreko larakua jartzen dira burtedea partikan mugitu ez dadin. larakúa sartu. (d). esapidea. Ziria sartu, gezurra sinistarazi. Datorren illian ezkondu bia dala? Neri fraille zoiala esan jostan da. Orrek sartu jostan neri larakúa. Sin. ziríxa sartu.
láranja, láranjia. (c). izena. NARANJA. Naranja. Txikitan, Uberako auzo-eskolan genbiltzanon artean, baziren batzuk (gehienak) "laranja" eta "lumero" esaten zutenak. Erdara edo "kultura" gehiagoko familietakook "naranja" eta "numero" esaten genuen eta barre egiten genien besteei.
laratz, laratza. izena. (Eibar) Llar. Sin. gelatz. Aberatsa, infernuko legatza; pobria, zeruko gloria/loria. esaera. (Lar Antz). Erlijio kutsuko esaera. Hurrengo bizimoduan pobrea ondo biziko dela, alegia. Aberatsa, infarnuko.
lardaskátu. aditza. LARDASTU, LARDIAU. 1. lardaskatu. (d). du aditza. Zikindu kakaz edo lokatzaz.   Ensuciar de excremento o lodo. Kakaz ero zikinez lardaskatu ziero. Klem. "Nahastu." Lardastuta laa zeban plater guztia. «'Nahastu'. Lardastuta laa zeban plater guztia. Sin. kakalardastu.» (Lar Antz) 2. lardaskatu. (d). du aditza. Kakanahastu, gauza nahastu eta gauza formalik egin ez.   Embrollar, desordenar. Iñoiz umiak eta be platerian dana lardaskatu ta jan ez. Klem. Gutxi erabilia.
lardatx. 1. lardatx, lardatxa. adjektiboa. "Persona jeniodun txipristina. Astelenetan nere lagun orrek lardatxaldi ederrak eukitze ittu." (Lar Antz) 2. lardatx, lardatxa. adjektiboa. "Lana gustora ez egin eta lanean txarra dena. Ari lan bat eitteko ezin leikixo esan, ain da lardatxa!" (Lar Antz). 3. lardatx, lardatxa. "Eguraldi narrasa. Gaur dauku egualdi lardatxa." (Lar Antz).
Lardero egun, Lardero egune (Lein.).. izen propioa. (Leintz) KANTAU ALA ERREZAU. Eskoriatzan eta Gatzagan, Karnabaletako Eguen Zuri eguna. Herriko haurrak etxez etxe ibiltzen ziren kantuan eta sariak batzen. Aranegik dioskunez, pertsonaia hauek daude taldean: Kantoria, kantuen edo errezuen zuzendaria (hurrengo eguneko dantzaldian «aurresku ateratzaillia» izango da); Poltserua edo poltseria, dirua batzen duena (hurrengo eguneko dantzaldian «atzesku ateratzaillia» izango da); lenengo eta bigarren Zesterua edo Zesteria, emandako jeneroa biltzen dutenak; lenengo eta bigarren Budintzeruak, emandako txorizo, urdai-zati eta horrelakoak burduntzian sartzen dituztenak (zestero eta burdintzeruak «kunprintzailliak» izango dira dantzaldian). KANTAU ALA ERREZAU? galdetzen zion Kantoriak etxekoandreari, urtean zehar etxeko norbait hil baldin bazen. (Aran Gatz, 78. o.)
lardiau. aditza. (Antzuola) Zikindu. "Lardioa egin". (Lar Antz). Etxe guztia lardiauta laga zeban.(Lar Antz). Sin. lardaskátu.
lardio, lardiua. izena. (Antzuola) "Zerbait jausi eta erortzen denean egiten den zikinkeria. (Lar Patxi moxkortu zan, da eskillaran in zeban lardiua". (Lar Antz).
láren, lárena. (a). zenbatzailea. LÁEN. Laurdena.   Cuarta parte. Billotx erdixa geixegi izango da ta larena erosizu./ Ire laena be etxuat jaten./ Emuidak ogi laren bat. Don. LÁEN entzuten da gehiago. lárenak. (a). Laurdenak (ordua).   Y cuarto. Lau ta laenak die.