Hiztegia

A | B | C | D | E | F | G | I | J | K | L | M | N | O | P | R | S | T | U | V | X | Z
itxáso
ítxura
itxáso, itxasúa. (a). izena. ITXESO . El mar. Adineko batzuek itxeso ere bai.
itxas-orróe, -i, itxas-órroiak. (d). izena. Uberatik inoiz entzuten diren itsasoaren orroak, eguraldi txarra datorrela adierazten omen dutenak.   Rugidos del mar que se perciben algunas veces desde Ubera y que indican empeoramiento del tiempo, según los baserritarras. Entzun..., itxas-orroiak die ta laster da negua.
itxe. Ik. étxe.
itxein. Ik. etxóin.
itxekon. Ik. etxékon.
itxeso. Ik. itxáso.
1. ítxi. (a). dio-du aditza. (Angiozar, Leintz, Oñati, Ubera) Utzi.   Dejar Orduantxe billurtu eta fubolai itxi ein nutzan. (AA ArrasEus, 186. o.) / Gaur panaderuak eztau ogirik itxi. Osintxuko oso adinekoek ere bai. Iru ume itxi zittuan. Aniz. Mertzedesek dio itxi eta laga, bata zein bestea ezagutu dituela txikitatik. Sin. laga.
2. ítxi. 1. itxi. (a). du aditza. Cerrar. Atia itxi urtetzerakuan. Sin. zerráu. 2. itxi, itxixa. adjektiboa. De caracter cerrado. Gaztetan oso itxixa ziñan. Ik. zerráu.
itxilipurdi. Ik. txilípurdi.
itximustruka. adberbioa. "Zalapartaka." (Lar Antz).
itxitura. Ik. ixtúra.
itxoin. Ik. etxóin.
ítxu, itxúa. (a). izena. Ciego, -a. Itxua etorri da eskera./ Anguzarko soiñujolia itxua da./ Itxu dago aspaldittik. Eztao itxuagorik ikusi nai eztabena baiño. esaera. (Antzuola) (Lar Antz). Itxuán erríxan túertua nausi. (c). esaera. Lan, eginkizun edo kirol batean, trebetasun gutxi duen norbait izan daitekeeela nagusi, besteak aldrebesagoak edo makalagoak badira. ítxu-itxúan. (b). adberbioa. A. A ciegas. Jomeinin esana itxu-itxuan betetzen dabe irandarrak./ Ezizu etxia itxu-itxuan erosi. ona ago i itxuei laguntzeko. esapidea. ONA AGO I ITXUAI ARGI EITTEKO.. "Inori laguntzeko prest ez egon." (Lar Antz).
itxú-ítxuka. (b). A la gallinita ciega (jolasa). Gustora ibiltze giñan umetan itxu-itxuka. Ik. begitxúan ibili.
itxúlapiko, itxúlapikua. (a). izena. Hucha. Autsá ogei duro itxulapikorako.
itxúli. 1. itxuli. (c). da-du aditza. Itzuli, irauli.   Volcar. Ama, katuak lapikua itxuli dau. Sin. bulkáu, idúli. 2. itxuli, itxulíxa. "La parte interior del vestido." (Izag Antz). Sin. itxúlikalde.
itxúlikalde, itxúlikaldia. (c). izena. Jantziaren eraz kontrako aldea.   El revés de una prenda de vestir. Sin. itxuli. Ant. álde on. itxúlikaldera. (c). adberbioa. ITZÚLIRA, ITXÚLITTARA. Jantziaren barrukoa kanpora begira.   Del revés; dícese del vestir una prenda con lo de dentro hacia fuera. Jertsia itxulikaldera daukazu./ Prakak itxulikaldera jantzitta ibilli zuan Karnabaletan./ —Itxulittara daukazu jantzitta. —Ez, au alde onera jak. Don. Ant. alde onera, érara.
itxúmen, itxuména. (d). izena. Ceguera, obcecación. Tragaperras baten bos milla duro galdu zittuan. Ganora barik asi, berotu..., badakizu itxumena ze dan.
itxúndu. (d). du aditza. Itzundu. Zuhaitz adarrei hostoa kendu abereei jaten emateko.   Deshojar ramas para usar como forraje. Makiña bat einddakuak gaittuk orrixa itxuntzen; lizarrai moztu adarrak udan, sikutian izaten zuan jeneralian, da itxundu, eta ganauei emon. Klem. Udan lehortu eta neguan ardiei ematen zitzaien orbelari orroillo deitzen zaio, baina udakoari, freskoari, orri edo itxundutako orri. Sin. orrixa eiñ, kimatu (Aram.). Ik. kimatu, orróillo, orri.
itxungi. (Leintz, Oñati) ATXINGI. Itzali. Ik. eméndau.