Hiztegia
irítzi. (Eibar) IRÍTXI, ERITXI (EIB.), ERETXI (ARAM.). 1. iritzi. (d). dio aditza. Iritzi, iruditu. Parecer, opinar. Zuk zer irizten dotsazu alkatiak esan dabenai?/ Gutxitxo iritzi jotsan eskeiñitako diruai./ Oso zatarra iritxi notsan ein zebenai. NOR-NORI-NORK bezala jokatzen da, gramatikek diotena betez, baina inoiz entzuten da IRUDITU bezala jokatuta ere, NOR-NORI, alegia. Gaizki irizten jatzue eskribidu dotena? Ik. deizkion, pentsáu. 2. iritzi. (b). izena. IRITZÍXA. Opinión, parecer. Nik neure iritzixa emun dot; oiñ esan zeuk zeuria.
Sin. parézer. iritzira. Ik. aliitzíra. 3. iritzi, iritzíxa. (d). adjektiboa. Vano, -a, creído, -a. Zenbat eta ezjakiñauak eta orduan da iritzixauak izateittuk jeneralian. Mugatuan, batez ere.
Sin. buruirítzi.
irízill, irizílla. (d). izena. Idi-zila. Verga, látigo. Irizilla erabiltzen zan kaballuak arriatzeko. Lit.: "verga de buey" Ik. zil.
írlanda, írlandia. (d). izena. Piezaka saltzen zen tela zuria. Gurien pasau zien jai eguardi arte baten (lapurrak), tela zurixak, piezak, irlandia, irlandak ziela, irlandia izena, ta iñok nai baeban; tala (sic) saltzen, da ezetz ba, erak etxian eittebela orduan gorutia, liñua artu etxian, da erei ezotsela falta eitten. Hil.
komentario 1
irlanderíxa, irlanderixía. (d). izena. Ehun fabrikako lan klase bat, "hilanderia", harigintza, beharbada. Ala ehun-zurigintza? Ez dakigu ziur. Irlanderixán ibili giñan Eileorko Kontzesíon zanakin. JJp.
Osintxuko ehun-fabrikan ibilitakoak ziren.
irólika, irólikia. (d). izena. IRÁBOLIKA, IDOLIKA. Uretan lan egiteko balio duen porlana. Cemento hidráulico. Deposito ertzak irolikiakin artu biako die, jarixua dauka ta.
Etim.: "hidráulica" ziurrenik.
írra, írria. (d). izena. Irrara; landareak edo haziak ilaran landatzeko ortuan egiten den zangatxo bakoitza. Cada pequeña zanja que se hace con la azada en la tierra labrada para plantar en hilera puerros, cebollas, etc. Zuk artu atxurra ta irrak eiñ; nik landarak ipiñikoittut./ Azkenengo irria sakonegixa ein dozu.
Ia galdua.
irribárre, irribarría. (c). izena. Sonrisa. Irribarre politta dauka arek./ Irribarrez dator zuen neskatillia.
Adinekoentzat arrunta; gazte eta helduek ez dugu ia entzun etxean. Berriz ere ezaguna batuari esker. irribárre eiñ. (c). Sonreir. Ik. barrez-bárrez.
irrintzaráta, irrintzaratía. (d). izena. Irrintza-zarata, ardatza olio gabe duen gurdiak ateratzen duen hotsa. Ta ori arriuoi ala juten zan, burdixa berriz irrintzaratiakin soiñua juaz, ipini jaboia ero intxaurra ero zeoze irrintzia ataratzekua ero. Juana.
Sin. burtirríntza.
irríntzi. 1. irrintzi, irrintzíxa. (c). izena. Zaldiaren oihua. El relincho del caballo. Zuen biorra ipursaltoka zebillen irrintzi baten./ Aren irrintzixa guretik pe entzuten da.
irrintzi eiñ. (c). Relinchar. Zaldixak irrintzi ein ddau. Don.
2. irrintzi, irrintzixa. izena. (Eibar) Lekaioa, pertsonaren irrintzia. Sin. lékaixo.
irristára, irristaría. (c). izena. Labankada. Resbalón. Ein neban irristariakin pareta jo neban ixa, izotza zeuan da.
Sin. labankara.
írrist eiñ. (b). du aditza. TXIRRIST EIÑ. Irristada egin, labandu. Resbalar, dar un resbalón. Erropak esegitzen e, silliak irrist ein zostala, jausi, da eskuak ipiñi, eta kristala apurtu nebala. Eli./ Arri baten irrist eiñ da ipurtxintxurreko ederra artu neban./ Aurreko erruberiak irrist eiñ da lurrera./ Baiña arek pe bazeukan bere bentajia, aldapan ebagixa eiñaz sartuta juten zuan (burdi-zorrotza), arek etxuan txirrist eitten bera. Burdi-bolantiakin juten baaiz e goittik bera bajoiak. Don. Sin. lában eiñ, labandu.
iru. 1. iru. (a). zenbatzailea. Tres. irurak, iruretan... iru-lau. (c). Hiru edo lau, hiruzpalau. Ekarrizu iru-lau bat tomate ortutik./ Iru-lau lagun naikua die lan ori eitteko irútik batéko, irútik batekúa. (c). esapidea. Herena. Irutik bateko bat jan juat. Don.
2. iru, irua. izena. (Eibar) Ilua, enbor zaharrek barruan izaten duten lehortutako edo usteldutako materia. Sin. illu. irua egin. IRUTU. "Pudrirse, secarse los troncos. Honi egurroni hirua ein jakok./ Hau egurrau hirutu dok eta etxok balio". (Eibetno)
irúdi, irudíxa. (d). izena. Imagen. Lenao pregoneruak pregoia jote juan Bergan. Oiinddiokan be zar baten..., goguan jaukat aren irudixa. Klem. Gutxi erabilia.
