Hiztegia

A | B | C | D | E | F | G | I | J | K | L | M | N | O | P | R | S | T | U | V | X | Z
ijitto-baba. 1. íjitto-baba, íjitto-babía. (c). izena. Bestelako baben artean sortzen den baba pinttoa, zuri-marroixka, normalean jaten ez dena.
ijito-babia
© Jaione Isazelaia
2. íjitto-baba, íjitto-babía. (c). (Osintxu) Baba beltz (haba) txikia, kolore gorri argikoa.
íjitto-euskáldun, íjitto-euskálduna. (c). izena. Euskaraz dakien ijitoa.   Gitano que habla vasco. Len asko zien ijitto-euskaldunak. Etxeberria ei zeuken danak apellidua.
ijittokeríxa, ijittokerixìa. (c). izena. Engainua, azpijokoa.   Gitanada, engaño. Neri, tratuan nabillenian, serixo berba eittia gustatze jatak, ijittokerixa barik.
íjitto-zésto, ijítto-zestúa. (c). izena. Zumezko otzara.   Cesto de mano de mimbre. Gurian betik arrautzak ijitto-zestuan eruate zien plazara. Ik. kótzara, zésto.
íjitto zúri, íjitto zuríxa. (d). adjektiboa. Bertako izanik, ijitoa, tranposoa, dena, azpikeriaz jokatzen duena (umorezkoa).   Persona, que sin ser de raza gitana, es bastante tramposa y de poco fiar. Ezautzen doun bati Ijitto Zurixa esaten dotse. Bazen Bergaran pertsona bat Ijitto Zurixa deitzen ziotena.
íka, iketan. (c). adberbioa. Hika, hiketan.   Con tratamiento de hi. Orrek aittai be ika berba eitte jotsak./ Oingo gaztiak eztakixe ika. izonai ez. Errespéto. Neri aittak beti zu esate ostan, amak pe bai. Anaiai ez, baiña. Aniz. Sin. to berba eiñ. (Lein.). ÍKETAN ere bai, baina biak esaten dira gutxi. Batik bat I ESAN jaso dugu. Zera diosku Anizetak. Nik, porrejenplo, nere mutillei tta danei "i" esaten jet. Baina or Olatz da, Zorion da, arei ezin jet esan irik. Baitta umiei be. Da nere umiei, danei i. -Eta gizonari? -Gizonai ez. Errespéto. Neri aittak beti zu esate ostan, amak pe bai. Anaiai ez, baiña. Aniz.
ikára, ikaría. (b). izena. Dardara.   Temblor (sea por miedo, frío, etc.). Ikara demasa dauka esku bixetan./ Ate-otsa entzun zanian azurretaraiñoko ikaria sartu jatan. Sin. dardára. Ik. lurríkara, orríkara, otzíkara. ikára eiñ. 1. ikara eiñ. (c). du aditza. Moverse un poco. Armaixua mobidu nai izan dot baiña eztau ikaraik pe eitten./ Goiz guztia tabernan egoten da ikaraik pe egin barik. 2. ikara eiñ. (c). aditza. Estremecerse, temblar. Dinamitiak esplotau dabenian etxe guztiak ikara ein ddau. ikára éindda égon. 1. ikara eindda egon. (c). Eraikuntza bat mugitua egon.   Estar movido el esqueleto o la base de una construcción. Etxia desalojau dabe, ikara eindda dago itxuria ta. 2. ikara eindda egon. (c). esapidea. Pertsona bat zoro samartua egon. Etxakixat, baina Karlos puxkat ikara eindda dagola uste juat. 3. ikara eindda egon. (c). esapidea. Hunkituta. Andolin bezperan il zan eta danok genden ikara eindda. ikára eráiñ. (c). dio aditza. Hacer mover, hacer temblar. Ezetz ikara eraiñ eun kiloko arri orri./ Lurrikariak etxe guztiei ikara erain dotse. ikáraz. (d). adberbioa. Dardaraz.   Temblando Otzak ikaraz nago.
ikáragarri. 1. ikáragarri, ikáragarrixa. (a). adjektiboa. Enorme, tremendo, impresionante. Ikaragarrixa da Iratiko basua. Tamainoaz, batik bat. Ik. démas, mortála, izugarri. 2. ikaragarri. (b). zenbatzailea. Asko.   Muchísimo. Ikaragarri ikasi zeban Inglaterran./ Aurten perretxikua ikaragarri dago. Ant. izugarri.
ikarátu. 1. ikaratu. (b). da-du aditza. Oso harritu.   Asombrar(se), impresionar(se). Ikaratuta geldittu giñan Haitiko miserixiakin. 2. ikaratu. (c). da-du aditza. Beldurtu, izutu. Umia ikaratuta dago paiasuakin. Gutxi entzuten da zentzu honetan.
ikási. (a). aditza. IKÉSI, IKÍSI. 1. ikasi. (a). du aditza. Aprender. Zeoze, beintzet neure pasadizua eitteko laiñ eskribitzen ikesi neban. Mertz. Nere moduko ikistailliak izengo zien da igual pentsauko zeben derrior ikisi bia zebela, da eziñ ikisi. Maistruak kulpak. Eli. Ik. txorí ápixia ikasi. Probaua ikisixa baiño obe. esaera. (Antzuola) (Lar Antz). Probatzen dena ikasten dena baino baliogarriagoa dela. 2. ikasi, ikesi, ikisi. (d). du aditza. Non dagoen jakin, txori-habien edo zuza-lekuen kasuan, adibidez. Goazen txori-apixak ikastera./ Aitajunagandik ikasi zittuan zuza-lekuak. Ik. ápixa. 3. ikasi, ikasíxa. (c). adjektiboa. Ilustrado, -a, docto, -a. Persona ikasixak bia die puesto ortarako./ Bere ustez ikasixa dok, baiña bai zera. 4. ikasi, ikasíxa. (d). izena. Ikasitako ohitura, jakintza. Bueno, orduan euskeraz asten ga, baiña lelengo ba, geure ikasi ori, erakutsi ori daukulako ero, erderaz asten ga. Don. (AA BergEus, 343. o.). Gutxi erabilia. Ik. erakutsi.
ikastáille, ikastaillía. (c). izena. Ikaslea.   Alumno, "aprendedor". Nere moduko ikistailliak izengo zien da igual pentsauko zeben derrior ikisi bia zebela, da eziñ ikisi. Maistruak kulpak. Eli. IKISTAILLE dio Elisak.
ikástola, ikástolia. (a). izena. Ikastola.
ikatza zakutan sartzen
© Xanti Mendiola
íkatz, ikátza. (a). izena. IKETZ. Carbón. Adinekoek Iketz, ikezgiñ... (eratorri guztietan) darabilte ia beti. Gazteagoek ikatz gehiago. ikatz xe, ikatz xeia. izena. IKETZ XE. Ikatz xehea, iduria.   Carbón menudo. Praserotaako ta erute zan, ikez xeia esate zan. Mateo. ikatza egosi. (c). aditza. IKETZA EGOSI. Hacer (cocer) carbón vegetal.  
ikatz-txapa, ikatz-txapia. (d). izena. IKETZ-TXAPA, IKEZ-TXAPA. Ikatz-zaku beteari puntan jartzen zaion zumitzezko estalki borobila. Zakuak betetze zien, gero ikez-txapak izeten dia; bueltan ipintte ako goiko puntan, da ori ezpada garua ipintte ako. Mart. Sin. txapa.
ikatz-galbae. IKATZ-BAE. "Cedazo para limpiar el carbón" (SB Eibetno) .
ikatz-kaku, ikatz-kakua. (d). izena. IKETZ-KAKU, IKEX-KAKU. Gancho para sacar el carbón de la carbonera. Ortz bakarra, len esan dotena, ikex-txakua, iketza etaatzekua. Mart. Sin. kako, -u, ortz-bakar.
ikatz-lan, ikatz-lana. (c). izena. IKETZ LAN. Trabajo que realizan los carboneros. Ni neuk etxeako ei neban, eta emengo iketz-lana geixena bakoitza beretako izeten zan. Mateo.