Hiztegia
fiésta, fiestía. (b). izena. Fiesta, sobre todo en el sentido de juerga. Zerbeza batzuk eta tokadiskos zar batekin egundoko fiestia montau giñuan. Herriko festei jaixak esan ohi zaie, nekez fiestak.
fiestán ibíli. (c). esapidea. Jolasean ibili; elkarri kili-kili eginez, tira eta bultzaka, burrukan, eta horrela. Baita animalia batekin, txakurrarekin adibidez, jolas egin. Jugar a peleas, a hacer cosquillas, etc. Jugar con el perro u otros animales. Alkarrekin fiestan ibiltzia gustatzen jakue eta azkenian asarretu eitten die./ Txakurkuma bixak denpora guztia fiestan dabitz.
fiestaráko gógo, fiestaráko gogúa. (c). esapidea. Jolaserako gogoa. Ganas de jugar, de fiesta. Uste dot gaur gure andria fiestarako goguakin dagola./ Ikusi nebanian diruagaittik zebillela derrepente joan jatazen fiestarako goguak./ Paruan dago ta eztauka fiestarako gogoik. Asko erabilia izan da, testuinguru askotan: sexu-jolasa, eztabaida eta haserrea, haur edo animaliekiko jolasa, etab.
figúra. 1. figura, figuría. (c). izena. Itxura. Ardixak buztana zetako; jarasteko be traba eitten dau atzian, da beti traba eitten dotsa. Figuria be kendu eitten da... Luis./ Eztauka figura aurrenengua. Esan ohi da pertsona batek "figuria bakarrik" daukala, oso argala dagoenean. figuráik pe ez izan. (c). esapidea. FIGURÁIK PE EZ EUKI. Ideiarik ez izan. Umia eukitzia zer dan eztaki; ezta figuraik pe. Buenoo! Gizonak ezta pentsau be aura padeziuta eitte zanik pe. Mertz./ Arek eskribitzen eztauka figuraik pe.
2. figura, figuría. (c). izena. Oso argala delako, biboteak daramatzalako, oso pintaturik dabilelako... norbaitez esan ohi dena. Argalengatik, batik bat. Palabra usada sobre todo por personas mayores al referirse a gente muy delgada, bigotuda, maquillada, muy preparada... Eztozu ezautzen orren andria? Bai, alako figura bat.
figurakeríxetan ibilli. (c). esapidea. Nabarmen ibili, "figura" baten gisa ibili. Andar llamando la atención por el vestido, peinado, etc. Orri figurakerixetan ibiltzia gustatzen jako.
Ile-mototx berde batekin dabilelako, adibidez.
figuriñ, figuriña. izena. "Arropa irudiak eta josteko patroiak izaten dituen aldizkaria. Orduan be bazeen figuriñak, eta kortia erakustekuak e bai." (Lar Antz).
fijo. 1. fijo. (a). adberbioa. Fijo. Fijo artu dabe lanian./ Soka ori eztao fijo.
2. fijo, fíjua. (a). adjektiboa. Fijo, -a. Gure taillerrian fijuak igual kobratzen dabe.
filármonika, filármonikia. (c). izena. Ahoko soinua. Filarmónica. Elizpian Tomasek filarmonikia jo ta neska-mutil kuadrillia dantzan. Batzuek esku-soinuari filarmonika aundi deitzen diote, eta ahokoari filarmonika txiki. Sin. aóko sóiñu, ezpanetako soiñu. Ik. eskúko sóiñu. filarmonikian moduan. (c). esapidea. Kotxea hala gelditu dela esan ohi da istripu larri bat izan duenean. Arbolia jo eta filarmonikian moduan geratu zuan Audi barrixa.
filtire, filtiria. (d). izena. Bordadu klase bat. ori aujekin, olako kajatxo bat izaten da; an orratzak. Bordaua bezalaxe izaten zan. Maria.
fínddu. 1. finddu. (b). da-du aditza. Volverse fino o trabajador, mejorar la calidad. Ezkondu zanetik asko finddu da./ Aspaldixan jana asko finddu da taberna onetan. Ik. bastótu. 2. finddu. (b). du aditza. Leundu. Alisar. Ertzak finddu eixozu pieza orri.
Leundu gehiago testuinguru honetan.
fiñ. 1. fíñ, fíña. (b). adjektiboa. Langilea. Trabajador, -a, laborioso, -a. Oso fiña ei da lanian. Ant. nagi, zuri. 2. fiñ, fiña. (b). adjektiboa. Fino, -a, de buena calidad. Atuna baiño fiñaua da legatza. Ant. básto. 3. fiñ, fiña. (b). adjektiboa. Haizeaz, freskoa. Aize fiña zebillen goizian.
fío.
1. fío, fíua. (c). izena. Silbido. Fiua entzun orduko etortzen da txakurra.
Sin. txístu. fíua jo. (b). du aditza. FIO EGIN. Silbar. Kalian ziar fiua joten pozik zoian mutilla./ Fio eixozu aittai bazkaltzera etorri deiñ. Sin. txístua jo. 2. fio, fiua. izena. (Eibar) Corriente de viento frio. Itxizu ondo atia, sekulako fiua sartzen da eta. (SB Eibetno).
firi-fíri. (c). onomatopeia. Haize leun eta finak arboletan ateratzen duen hotsa. El rumor del viento suave y fresco en los árboles. Berba onomatopeikoa. Oiñ sargori dago baiña goizian aizia firi-firi zebillen.
firí-fara. 1. firí-fara, firí-faria. (c). izena. Hala deitzen genion Uberako gazteok geneukan akordeoi zahar bati. Loiolako mojei erosi gontsen firifaria./ Zuen ganbaran egongok firifaria. Mugatuan. 2. fíri-fara, fíri-faría. izena. (Eibar) Tornu-burua; zulatzeko, torniatzeko eta beste zenbait eragiketa (otxabuketa, hari-emotea, etab.) egiteko erabiltzen zen tresna. Cabezal para tornillería, cabezal auxiliar. Nok esango leuke, batzuek firi-fara koxkor batekin torlojogintzan bizimodua ataratzen dabela; ondotxo irabazitta gaiñera. (SM Burdin)
3. fíri-fara, fíri-faría. izena. (Eibar) Taladro rústico.
firín-fáran. (c). adberbioa. Edozein modutan (ibili), ezeren ardura barik. Despreocupadamente. Oiñ arte or ibilli aiz firin-faran, baiña oiñ estutu biakok.
firíngalo, firíngalua. (c). izena. Jilguero. Firingalua daukau kaixolan. Sin. jílgero, kardántxillo.