Hiztegia
eruatéille, eruateillía. (b). izena. Eramalea. El que lleva, llevador. Eztie oinddio etorri txal eruateilliak.
-esa, -esia. (c). atzizkia. Halakoren emaztea izendatzeko erabili ohi den atzizkia. "Monzonesía": Monzonen emaztea. Normalean apeliduaren, karguaren edo gaitzizenaren ondoren; jende handi edo ezagun samar zenbaiti ezarria, batzuetan ez ironia apur bat gabe. Monzonesía, Payrosesía, Alkatesia, Baskesía... Entzuna eukiko eban Maria Baskesia. Aniz./ Monzonesia oinddio or ikusten jonat bolantian aidoso asko.
esáera, esáeria. (b). izena. Dicho popular, locución, refrán... No tiene un significado muy preciso. "San Pedroz kuku ta San Martzialez mutu" da esaeria./ Esaeria da Paskuetan beti euri egunen bat ein biar izaten dabela./ "Goenkale"n oso esaera polittak entzuten die, lenaoko erakuak.
Esaera zarretan gizur gutxi. esaera. (Antzuola) (Lar Antz). esaera zar, esaera zarra. (b). izena. Refrán, pero también se puede oir en el significado de dicho. San Bizente otza, neguan biotza” diño esaera zarrak. Esaerak eremu osoa hartzen du eta esaera zar, berriz, errefrau zentzuan erabiltzen da gehiago.
ésaga, ésagia. (d). izena. Gurdiaren karga hobeto sujetatzeko bi ezpata punten artean jartzen den haga luzea. Esagia, egur luze bat ezpata bixetan sartzen dana. Klem./ Burdi garua kargautakuan esagia jartzen da ezpatatik ezpatara kargia mobidu eztaiñ.
eságapeko, eságapekua. (d). izena. Esagaren azpian geratzen den karga. —Zelako burkaria ekarri dozue? —Ba, esagapeko bat bakarrik. Esaga jarri ondoren, normalean, kargatzen jarraitzen da belarra edo garoa. Gero gainean abar batzuk bota eta sokaz lotzen da.
esaga-ziri, esaga-zirixa. "Esagiak bere lekutik ez deixan urten ezpatan sartzen dan zirixa." (SB Eibetno).
esajérau. 1. esajérau. (a). du aditza. Exagerar. Asko esajeratzen dau onek.
2. esajérau, esajeráua. (a). adjektiboa. Exagerado, -a. Karua da baiña ez esajeraua./ Esajerau bat da ori.
ésan. 1. esan. (a). du aditza. Decir. eneban esango. (c). Ez nuen pentsatuko. Atzoko girua ikusitta, eneban esango. esanao eta okerrao. esapidea. "Zenbat eta gehiago/gehiagotan esan, orduan eta okerrago.
Iñaxikin alperri da, esanao eta okerrago. esateilliak entzuteillia izan bia dau. (c). esapidea. Zirika edo adarjoka aritzen direnei buruz esana, batik bat. mezia (edo errosaixua) esan. Decir misa. Ik. errósaixo, méza. 2. esan, esána. (b). izena. Agindua, aholkua. Mandato, consejo. Ez eiñ kasoik medikuan esanai tta ikusikok.
esána eiñ. (c). esapidea. Agindutakoa egin. Zuen mutikua ona da esana eitten.
esanekúa izan. (b). esapidea. Ser obediente. Zuen neskatillia okerra da baiña esanekua.
3. esan. (d). zaio aditza. ESATEN JAKO. Deitu, izena eman. (ESATEN JAKO(n) batik bat) Adaritxua ba, aurretik esaten jako billotx-adarixa, billotxa andik urtebete arte, ta gero adaritua, gero adarixa. Luis./ Gose-denporan makiña bat ogi-beltz jandakuak gaittuk. Basilloria esaten jakuan. Klem./ Negu guztia liñua iruten, irun esaten jakon, da juntau andra mordua ta, gero gabian errondia. Aniz. Adinekoek asko erabiltzen dute. Adibide ugari aurki daiteke hiztegi honetan.
Ik. gaitzízen.
esánai. (Eibar) ESANGURA (EIB., LEIN.). 1. esánai, esánaixa. (b). izena. Esanahia. Significado Eztot ondo artu bertso orren esanaixa.
2. esánaixa eiñ. (c). esapidea. Aditzera eman, garbi esan gabe. Dar a entender sin decirlo claramente. Gurekin gustora etorriko litzaken esanaixa ein ddau./ Berak diela onenak, ero olako esanaixa ein ddau Arzallusek.
esanáldi. 1. esanaldi, esanaldíxa. (c). izena. Perorata, disertación, paliza verbal. Atzo amak, au eztala jiria, beti ezorduan nabillela, diru guztiak gastatzen dittutela, eztakit zer, badakit zer, egundoko esanaldixa ein jostan afalostian.
2. esanaldi, esanaldíxa. (c). izena. Esaldia. Frase, o más bien, lo que se dice seguido de una vez. Orrek esanaldi bakoitzian amar gizur esateittu.
esáneziñ, esáneziña. (b). izena. Tartamudez. Txikittatik dauka esaneziña./ Esaneziñ demasa zeukan, baiña badoiakixo kenduaz.
esáneziña daukana. (c). Tartamudo, -a.
Sin. tartamutu.
esate, ésatia. (d). izena. Ixtura batek ardiak-eta pasatzeko izaten duen bitartea. Esatia pasaizo bat da, arantza zurixakin itxi itte zien esatiak. (Lar Antz)
esate bateako... arantza-zurixa onena. esaera. (Antzuola) "Norbaitek 'esate baterako' esanez gero, 'arantza zurixa onena' esanez erantzuten zaio. Izan ere, esatia ixtura baten bitartea da, eta esatia egiteko onena arantza zuria baita." (Lar Antz).
ésate bateráko. esapidea. 1. esate baterako. (b). esapidea. Adibidez. Por ejemplo Eta udan Ibizara joango bagiña, esate baterako... Porrejenplo dionik ere bada. Ik. esate. 2. esate baterako. (c). esapidea. Por poner un ejemplo. Ori, esate baterako, ogixa uts-utsik jatia moduan dok.