Hiztegia

A | B | C | D | E | F | G | I | J | K | L | M | N | O | P | R | S | T | U | V | X | Z
erróta
eruatéille
erróta.
errotia
© Asier Sarasua
1. errota, errotía. (a). izena. Molino. Ik. bólu. Or drank, emen drank, erdi-erdixan billafrank. esaera. (Lar Antz). Errotaren igarkizuna. errotá-ots, errota-ótsa. (d). izena. El ruido rítmico del molino. Errota-otsa ixiltziak esnatzen dau errotarixa. (Etxba Eib) errotía pikáu. (d). aditza. Errotarria zorroztu. Errotiak bi arri, bata azpittik, bestia gaiñetik; arek pikau ein biar puntuan-puntuan. Piketiak aproposak egoten dia, da kuidado aundixakin. Arraia aundixa eitten bajako, golpe aundixa emoten bajako, apurtu eitten dau garixa. Ebai txiki-txiki bat ein biar izete jako, iriñak fiña urtengo badau. Aniz. 2. errota, errotía. (d). izena. Molleja. Errotia. Parapua aurrekua. Parapua ta errotia. Don. Ik. parápo.
errotapala, errotapalia. izena. "Errotan zakura irina botatzeko erabiltzen den pala." (Lar Antz)
errótape, errótapia. (d). izena. Errotako urak berriro errekara irteten duen lekua eta hango putzua.   El lugar del desagüe del molino y el pozo que en él se forma. Makiña bat anborrain arrapautakuak gaittuk Boluko errotapian.
errotári, errotaríxa. (b). izena. Molinero. Len errotarixak majo manejatzen zien.
errótarri, errótarrixa. (b). izena. Muela de molino.
erru bedar. Ik. errúda.
errubéra, errubería. (a). izena. Rueda. Erruberia okertu jako zuluan sartuta. Ik. búrpill. errubéra aundíxa artu. (d). esapidea. Inguru zabaleko jendea bildu. Zera dio Hilarik auzolanaz ari denean: Gabian afaixa ba berakazopiakin esnia. Eta gero gabian, ba, kuadrilla aundixa batzen zan; gurera geurera, ba, emezortzi-emeretzi, errubera aundixa artzen giñuan da. Ik. jíra.
errubéra mázizo, errubéra mázizua. (c). Haizerik gabeko goma trinkozko kubierta, garai batean, aspaldi, bizikletak eta erabili ohi zituena.   Cubiertas de goma maciza que usaban bicicletas y otro vehiculos hace tiempo. Errubera mazizuak gauza bat jaukek ona, pintxazoik ez; baiña ibiltzeko txarrak dittuk.
erruberán. (b). adberbioa. Kanpaia jotzen, idiarena jotzen.   Masturbándose (gizonezkoak). Beti erruberan be aspertuta najaok./ Ze gau guztia erruberan pasau dok ala? Etim.: erro+behera (?) Ik. érro. erruberán eiñ. (b). du esapidea. Idiarena jo (gizonezkoak).   Masturbarse. Eskolatik etxerarakuan erakusten gontsan alkarri erruberan eitten.
errudia
© Jaione Isazelaia
errúda, errudía. (c). izena. . ERRU BÉDAR. Ruta graveolens.. Ruda. Landatuta hartzen da batik bat. Oso usain sarkorra du. Sendagintzan erabilera ugari du: eskorbutoaren kontra, hilekoa jaisteko, bizioak akabatzeko, etab. Bere aleak San Juanetan bedeinkatuta hartzen ziren txakur amorratuen haginkadatik babesteko. Informante batek dio beste leku batzuetan bosnotza deitzen diotela. Beste batzuek bizixo bedarra ere deitzen diote. Kutunaren barruan ere jarri ohi da. Zera dio esaera zahar ezagun samar batek: deabru —edo sorgin— batek besteari agintzen dio pertsona bati heltzeko. —El akixo, el akixo!— Eta besteak erantzuten dio: —Bai, ezpaleuka erruda ta apixo.
errukárri. 1. errukarri. (c). adberbioa. Errukia emateko eran.   Lastimosamente, miserablemente. Iru familixa etxe baten, errukarri bizi izandakuak die orrek./ Errukarri ibilli zan ori urtetan. 2. errukarri, errukarríxa. (b). adjektiboa. Errukia ematen duena.   Digno de compasión. Koittau arpegixa badauka be, ezta askok uste beziñ errukarrixa. Ik. érrukiñ.
érruki. 1. érruki, érrukixa. (c). izena. Compasión. Egiñ egiñ negar, eztostazu errukirik emoten. 2. érruki!. (c). interjekzioa. Pobrecito! Le compadezco!
érrukiñ, érrukiña. (c). adjektiboa. Koittaua, oso errukarria, errukiena.   Muy digno, -a de compasión. Andra arek daroia bizimodua Errukarri baino errukarriagoa da errukiñ. Agian errukiñ pertsonaren izaeraz aritzerakoan gehiago, eta errukarri egoeraz. Etim.: Agian: erruki+diña (digno de compasión). Ik. errukárri.
errukíttu. (b). da-du aditza. Compadecerse, hacer sentir compasión. Azkenian familixa artako jiria ikusitta errukittu giñan da geurera ekartzen giñuzen umiak bazkaltzera./ Etzaizte kejau, etzarete iñor errukitzeko moduan da. Azen.: errúkittu ere bai.
erruz. adberbioa. (Antzuola) "Asko eta erraz. Arek gizurra erruz botatze jok./ Orrek dirua erruz jaukak.
ertau, ertaua. izena. (Antzuola) "Casamentero. Gurasuak ez, beste batzuk ibiltzen ziala zuzentzen... Alako neskia eta alako mutilla... ta ertauak zertutakua... ertaua!
erten. Ik. úrten.
ertiríki. 1. ertiríki. (c). du aditza. Erdi ireki, leihoa edo atea puxka bat ireki.   Entreabrir un poco la ventana o la puerta. Ertiriki mesedez bentania aizia sartu deiñ. 2. ertiríki. (c). adberbioa. Entreabierto. Lagaizu atia ertiriki, umiak esnatzen badie be entzuteko.
ertz, értza. (a). izena. Borde, arista, esquina, orilla. Mai ertza buruakin jo ta ebagixa ein neban./ Zure karteria kamiño ertzian topau neban. Ertz bizíxa esan ohi zaio ertz zorrotzari. Kontuz burdiña onekin ertz bizi-bizixak dauzka ta. Artuko neuke nik orren ertza. (d). esaera. Gustora hartuko nukeela horren egoera, kategoria, dirua... Baita, orrek nere ertza, edo, arek orren ertza, etab. ertza egon. esapidea. (Antzuola) ERTZA EUKI. "Dirua, ondasunak euki. Goizper Arbuluneko lokaltxo aretan asi zan, da beittu oiñ daon ertza." (Lar Antz). ertzak il. (c). aditza. (Eibar) Ertz zorrotz eta biziegiei lima leun batekin zorroztasuna kendu.  Matar aristas, chaflanar Lima legunagaz ertzak ilda lagaixozuz.
erúan. 1. erúan. (a). du aditza. ERÚN (D, OS.). Eroan, eraman.   Llevar. Aura Santa Agedara erun, da aura ezkondu. Hil. 2. eruan, eruána. (d). izena. (Eibar) Eroapena, eramana, pazientzia. Gure ama koittauak baeban eruana. (Etxba Eib). eruán-oneko, eruán-onekúa. (d). adjektiboa. (Eibar) Eraman handikoa.   "Pacienzudo, sufridor. Gerran eta baketan, etxian eta kanpuan, eruan-onekua. eruan-txarreko, eruán-txarrekúa. (d). adjektiboa. (Eibar) Eraman txarrekoa.   "Irascible, atrabiliario." Eruan txarrekua artu daben gizona.