Hiztegia

A | B | C | D | E | F | G | I | J | K | L | M | N | O | P | R | S | T | U | V | X | Z
erateille
erdíbana
erateille. Ik. erále.
erátxi. 1. eratxi. (d). du aditza. Ordeñar. Aittak beixak erasten diardu. Jatxi da arruntena. Sin. jarétxi, jatxi, batu. 2. eratxi. ESNIA ERATXI. Esnea jetzi behiak errapera.   Abajar la vaca la leche Beixak, jasteillia ezezauna dalako ero, batzutan esnia jaso eitten dau ta ezin izaten da ezer eiñ aiketa berriz eratxi arte. Ant. esnia jaso. 3. eratxi. (c). du aditza. Derribar. Ik. erétxi.
eráutsi. 1. erautsi. (d). du aditza. Artzaiak bildotsari ardiaren erroa harrarazi indarrean. Billotxai kurioso-kurioso errua e..., lan asko emuten dabe, pazientzia aundixa bia da. Bai, erautsi ein bia da, ardixai batek eutsi tta beste batek errepian ipiñi tta, puxkat gogortu arte. Luis. Etim.: -ra (faktitiboa)+eutsi. 2. erautsi. (d). aditza. (Leintz) Jardun. Ta atara dutze eta badarautsie Santaarrok jaten, da larri (AA ArrasEus. 232. o.) / Zer jarautsek orreik? Zertan jiharduek, alegia. Erautsi infinitiboa ez da erabiltzen.
eráztun. 1. eráztun, eráztuna. (a). izena. Sortija, anillo. Azen.: eraztúna ere bai. 2. eraztun, eraztuna. (c). izena. Sega eta bere kirtena batzen dituen burdinazko eutsigarria.   Anilla. Segiai egurrezko kirtena ifini tta gero ari sartze ako eraztuna. Bix.
erbásanta, erbasantia. (d). izena. . "Hinojo? Poleo?  Tiene flor muy ancha y redonda; se bendice en San Juan." (Izag Oñ). komentario 1
érbeste, érbestia. (d). izena. Norberaren herria ez dena. Ia galdua.
érbesteko, érbestekua. (d). izena. Herrikoa ez dena.   Forastero. Sanjuanak eltzen diranian, Eibarko jaiak dirala-ta, erriko musikueri be jai emoten detse, eurak pe erriko jaiekin aprobetxau deitian; eta erbesteko musikuak ekartzen dira. (SM Zirik)
erbixa
© Arturo Elosegi
érbi, erbíxa. (a). izena. Liebre. Piñuak eta aizarixak galdu dau erbixa. erbí-árra izan. (d). esapidea. Emakumetan gogorra izan. Akordatzen naiz Tomas-Markik gure aitari gaztetako konkistak kontatzen zizkionean honek zera esan ohi ziola: I aiz erbi-arra, i. Ik. katar. erbixa beziñ argi. esapidea. Oso argi, zoli. Gu Antiguan jarritta eote giñan, da serenua erbixa bezela, argi, etortze zan. (Lar Antz).
erbi-ánka, erbi-ánkia. (d). izena. (Eibar) Armagintzan, grabadoreek metal-hautsa batzeko erabiltzen zutena.   "Pata de liebre usada por los grabadores para barrer las limaduras de metal. Esaixozu Izuri, urrengo erbi-ankak gorde deirazela neri.
erbietan. (Leintz) "Al escondite." (Aran Gatz).
erbí-tránpa, erbí-tránpia. (c). izena. Trampa para cazar liebres.
erbittalári, erbittalaríxa. (d). izena. Erbi ehiztaria.   Cazador de liebres. Antxiñan eibartar erbittalarixak ibiltze zien emendik ziar.
erbi-txákur, erbi-txakúrra. (c). izena. Lebrel. Aterako erbi-txakurra baiño arratoi-txakurra obe.
erdéldun, erdélduna. (a). izena. Gazteleraz dakiena baina euskaraz ez.   El/la que habla castellano pero no vasco. Azen.: érdeldun ere bai Sin. kastíllano.
erdéldundu. (b). da-du aditza. Erdaldun bihurtu. Azen.: érdeldundu eta erdeldúndu ere bai.
erdelgaizto, erdelgaiztúa. (d). izena. Gaizki berba egindako gaztelera. Arek etxuan sekula ikasi, erdelgaiztua eitten juan. Ik. euskalgáizto.
érdera, érderia. (a). izena. Gaztelera.   La lengua castellana. Euskeria baiño erderia obeto eitten dau orrek. «Araozko neska bat Araban egon omen zen erderaz ikasten eta etorri zanean, bere lagun bati esaten omen zion: I, erderiak tentaaten naixon. —Tierriak kausauko xon.» (Izag Oñ). erderak artu. (d). esapidea. Erdaraz ikasi, erdaraz ikastera kanpora joan. Aintziñan gaztiak Arabara joaten zien erderak artzera. Bitxia da "urak artu" esapidearekin duen berdintasuna.
erderakára, erderakaría. (b). izena. Erderakada. Euskara usaineko erdara txarrean eginiko hitza edo esaldia.   Euskeraz eitteko baiño inportantiaua dok eta kriston erderakarak botatze jittuk. Baita alderantzizkoa ere, erdara usaineko euskara txarrean egindakoa, alegia. Ikastolako umiak erderakara galantak botatzeittue. "Euskerakara" esaten da euskaraz gaizki dakien batek euskeraz nola edo halako esaldiak egiten dituenean, hitz potoloak erabiltzen dituenean, eta horrelakoetan. Kulturako kontzejalak beti erderaz eitte jok baiña euskeraz asten danian sekulako euskerakarak botatze jittuk. ERDERAKARAK edo EUSKERAKARAK BOTA, gehienetan.
erderazko dantzak. Inoiz entzun izan da "Espainiako dantzak" esanahiaz. Ik. éuskerazko praka.
érdi. 1. erdi, erdíxa. (a). izena. La mitad. Erdixa zuretako ta beste erdixa neretako. erdi lo. (a). adberbioa. Medio dormido. Erdi lo dago eta laga bakian. érdi tta érdi. (c). esapidea. Erdi eta erdi.   Mitad y mitad Aurten aprobauak eta suspensuak erdi tta erdi izen die. érdi-erdíxan. (a). aditza. En la mitad mitad. Erdi-erdixan azertau dozu. erdíra. (c). adberbioa. Irabaziak erdibana. Hau gertatzen da batez ere bat lurjabea denean eta besteak egiten duenean lan. Basuan eitten da oin be. Basuan piñui sartziak eta gauzak erdira ipintzeittuk oin be. Zerak, Esperantzak, bajittuk erdira ipinittakuak. Don. Horrela hartutako sailari ERDIRÁKO, erdirakúa, deitu ohi zaio. erdíra jo. (c). esapidea. Batenaz beste egin.   Promediar. Urtian, erdira jota, irurogei bat anega gari artuko giñuzen. Ik. beetik jo, góittik jo. erdixa kanpora eta beste erdixa barrura. esapidea. "Zerbait lurrera jausiz gero esaten da. Erdixa kanpora eta beste erdixa barrura jun don!" (Lar Antz). 2. erdi, erdíxa. (a). izena. El centro. Erdi-erdixan jo neban. 3. erdi. aditza. Medio, mitad. Se usa en función de afijo. Etxat bape txokatzen erdi-fraillia da ta./ Beti izan da erdi-zorua./ Ni erdi-tontua, baiña i tonto osua./ Bere anai-erdixakin asarre dago. Ik. anaiérdi, gabérdi.