Hiztegia
despregontzau, despregontzaua. adjektiboa. (Antzuola) "Lotsagabea. Ume despregontzaua alakua, aittajaunai be barre./ Ume despregontzau onek eozer gauza." (Lar Antz)
Etim.: «desvergonzado».
désprezio, déspreziua. (a). izena. Desprecio. Eskerrik emon ez eta gaiñera despreziua.
Azen.: desprézio ere bai desprezio eiñ. (c). Hacer desprecio. Etxekuei ainbeste desprezio eindda gero bera geldittu zan guztiakin. desprézioka ibilli. (c). esapidea. Andar con desprecios. Gizona beti andriai desprezioka ibiltze jako.
désprojo, désprojua. (b). izena. Egur hondakinak. Ba orrek desprojua. Sebas. Etim.: "despojo" seguruenik Ik. laka.
destáju, destajúa. (c). izena. Trabajo a destajo. Ondo ezagutze juat destajua ta etxotsat iñoi opa./ Altos Hornosen destajuan ibillita jaok ori.
destartálau. 1. destartalau. (a). da-du aditza. Destartalar(se). Destartalauta laga giñuan kotxia.
2. destartalau, destartaláua. (a). adjektiboa. Destartalado, -a. Bizikleta destartalau batekin ibiltzen da.
destatu, destatua. izena. (Antzuola) "Ia galduta dagoen hitza, egurra neurtzeko kubikoa erabili aurreko neurria." (Lar Antz)
déstenple, déstenplia. (c). izena. Destemple. Sillan lo artu dot eta eztakitt destenplia ero zer daukaten, baiña enago ondo.
detallau. (b). du aditza. Detallar. Len ori zeuan: lapurrak bai lenengo Bergaran-ero urtebete bat; ondo gauzak detallatzen zienian Santoñara-ero; fuera, e. Errespetua bai, e; oin gutxitxo oixe dago, oin billurrez bizi ga. Hil.
détalle, détallia. (a). izena. Detalle. detalliak artu. (b). aditza. Coger los detalle. Arek detalle danak artukotsu.
dezente. DEXENTE. 1. dézente. (a). zenbatzailea. DEXENTE. Bastante(s). Jente dezente etorri da jaialdira./ Perretxiku dezente dago aurten. Izenaren atzean normalean, baina aurretik ere entzuten da, zuzena den ez dakidan arren: Dezente diru batu dou. Bakarrean ere bai: Dezente ikusten da minifaldia. Sekula ere ez adjektiboaz edo adberbioaz: "dezente politta", "dezente urriñ". Horrelakoetan: bastante politta, bastante urriñ, urriñ samar... 2. dézente, dézentia. (b). adjektiboa. Handi samarra. Bastante grande. Zaparrara dezentia ein ddau./ Mozkor dezentia arrapau giñuan atzo.
3. dézente, dézentia. (b). adjektiboa. Itxurazkoa, on samarra. Aceptable, decente. Eztaukat erropa formalik, jertse au da dezentiena.
dezidídu. 1. dezididu. (b). du aditza. Erabaki. Decidir. Sin. erabagi. 2. dezididu, dezididúa. (c). adjektiboa. Ausarta. Atrevido, -a, decidido, -a. Beti izan da dezididua.
dí-dá!. (c). onomatopeia. "Ziszás, onomatopeya del acto de golpear." (Etxba Eib). Di-da, bi muturreko emon jotsan da lurrera. Ik. da!.
di-di-di. onomatopeia. TI-TI-TI. "Tartamudez; no poder decir algo correctamente. Esan ezina. Azkenian berba eiñeran be, di-di-di-di urtetzen desta, ezin esan." (SB Eibetno)
diábru. 1. diabru, diabrúa. (a). izena. El diablo. Infernuko diabrua baiño okerraua da. Etsaixa ere deitzen zitzaion eliz giroan.
Ik. txerren. diábru gúztiak bat éindda be oláko olakóik. (d). esapidea. Expresión de asombro. diabrua baiño okerraua izan. esapidea. Oso okerra, bihurria izan. Diabrua baiño okerraua zan txikittan. 2. diabru, diabrúa. (a). adjektiboa. Okerra. Travieso, -a. Mutiko diabru onekin ezin ddot burutu. "Díabru" da zenbait pertsona bihurriren ezizena.
Ik. demoníentro, demonío, démontre.
diabrukeríxa. 1. diabrukerixa, diabrukerixía. (b). izena. Sorginkeria. Diablura, misterio, fatalidad. Motor onek badauka diabrukerixan bat ez arrankatzeko.
Sin. demoníokerixa. 2. diabrukerixa, diabrukerixía. (b). izena. Bihurrikeria. Diablura, travesura. Txikittan makiña bat diabrukerixa einddakua da. Sin. demoníokerixa.