Hiztegia
burdióndo, burdiondúa. (c). izena. Santuaren egunean, idiek tiraturiko gurdia igotzen da goizean Bergaratik San Martzialera gainean zahagi ardoa duela. Meza ondoren Burdiondua egiten da: jendea gurdi ondora bildu eta zahagiko ardoa banatzen da. Goizian zazpiretan letañia, eta gero amarrak aldera burdixak igotzen juan dultzaiñero ta txistularixekin, gero Burdiondua eitteko. Klem
Hona Miguel de Unamunoren aipamena: "Lo digno de atención es el 'burdiondo', institución sagrada. En el carro se recuesta indolente el grasiento y cintoso pellejo, que va gordo y boyante y vuelve flaco y exhausto por la sangría... Junto al carro se trinca en la tacita de barro barnizado." "La Romería de San Marcial en Bergara". (1888). Miguel de Unamuno. Obras Completas I, 212. o. .
burdisóka, burdisokía. (c). izena. Gurdikadak lotzeko erabiltzen den soka luze eta sendoa. Cuerda larga y fuerte que se utiliza para atar los carros cargados de heno, helecho, etc. Burdisokak aaztuta joan giñan basora ta mutikua bialdu giñuan billa./ Burdikátaiak. Meiak, mailla txikiko... fiñak izete zien. Eta bestiak burdísokak, eskusokia baiño loditxuao. Don. Zazpi edo zortzi metro ingurukoa. Luzeagoak ere badira.
Ik. astosóka, eskusóka, lepasóka.
burdi-zórrotz, burdi-zorrótza. (c). izena. Burdinazko uztau zorrotza duen gurdia, erabiliena gure baserrietan. El carro de ruedas compactas y con aro de hierro, el más usual en nuestros caseríos. Gero gomazko erruberadunak sortu zittuan baiña aurretik dana zuan burdi-zorrotza./ Kamiñuan beti bolantia. Bueno, beti..., zeukanak. Burdi zorrotzian kamiñuan bazoian pixu aundixakin, kamiñeruak —txapia buruan dabela or ibiltzen zien da— kontuak. Arek ebaixa eitte juan da. Don.
Ik. burdí-bólante, burtxirrínka.
burdúntzali, burdúntzalixa. 1. burduntzali, burduntzalixa. "La sartén pequeña en forma de cazo." (Izag Antz)
2. burduntzali, burduntzalixa. "El cazo." (Izag Antz)
Ia galduan egon da berba hau. Sin. kázo.
burkája, burkajía. (c). izena. Albo-oholez osatutako gurdi-kaja. Caja de carro. Txopua, usatzen zan onek kaja onek eitteko. Angel./ Urriñetik botatzen giñuzen burkajara erremolatxak. Ik. búrtol.
burkáma, burkamía. (d). izena. KAMA. Gurdiaren zurezko zoru edo egitura, arasa eta errailek osaturikoa. Lecho de carro. [Burdi-luzia] burdirik aundiña izaten zan, iñaurkittarako, garua, bedarra Sin. burtétxe.
búrko. 1. búrko, búrkua. (d). izena. Almohada. Almuedia ero burkua. Burkua be asko esaten dou ta almuedia be bai. Geuk almuedia geixao, gure gurasuak burkua beti esaten zeben. Don.
Oso adinekoek bakarrik; besteek almuada. 2. búrko, búrkua. (d). izena. Rodete. Ik. sórki.
burkúbeso, burkúbesua. (d). izena. Zumitz trentzatuz eginiko kaja alboak eta aurrea (atzea ez) duen gurdia. Nik ezautu dot beste bat zimitzakin inddakua. Ari burkubesua. Guk burtolak ibilli dittuun moduan arek aurria, batzuk zien albo bixak eindda, da gero tapak, da beste batzuk osuan indda, arkua, atzeraiñok, da atzian tapia bakarrik. Don. Gurdi mota hau desagertua da aspaldi. Ardi-zimaurretan egiteko erabiltzen zen. Elosuko Gomezkortan ba omen zen bat duela gutxirarte. Zumitzezkoa edo hurritz-makilazkoa du kaxa.
Ik. burtési.
búrla, búrlia. (a). da izena. Burla. Iker beti burlaka ibiltzen jat.
búrla eiñ. (a). aditza. Burlarse. Ori burla eittia baiño geixao da./ Burla ein ddoste eskolan. búrlaka. (a). adberbioa. Burlándose. Iker beti burlaka ibiltzen jat.
burpartíka, burpartikía. (c). izena. Pértiga de carro. Baiña kaso eitxen botsak [altza] burpartiketarako be ona, ariña eurra geatzen da. Sebas. Baserrian neska-mutikoen artean ez zegoen jolas hoberik: bat hankalatraba jartzen zen burpartikaren puntan, larakoari ondo helduta, beste neska-mutikoek atzealdean, errailetan jarrita, eta gora eta behera, jo eta ke. Txutxurrutxuka esaten genion. Ik. txutxúrrutxuka, partika.
búrpill, burpílla. (c). izena. Rueda compacta de carro. Arotzak eitte zittuan burpillak./ Autuana danian erruberia esaten juau, baiña burdixana danian burpilla. Don. Gurdi-gurpil trinkoari (oholezkoa, burdinazko uztaiz inguratua) deitu izan zaio horrela. Bestelako guztiei errubera. Zenbaitek edozeini deitzen dio burpill. Sin. burdi-burpill, burdi-errúbera, burpil-zorrotz. burpilla emon. esapidea. "Dar efecto a la bola. Gehixenbat boleta jokoan erabiltzen dan esakeria, baiña bestela be erabiltzen da, foballian eta beste edozein jokotan." (SB Eibetno).
burpil-zorrotz, burpil-zorrotza. (d). izena. GURPIL-ZORROTZ. Gurdiaren gurpil trinkoa, egurrezkoa, buelta osoa burdinazkoa zuena. Burdi-motza ixete zan trongotaako. Burdiñezkua gaiñeko uela, gurpil-zorrotzok. Eleut.