Hiztegia

A | B | C | D | E | F | G | I | J | K | L | M | N | O | P | R | S | T | U | V | X | Z
eguzki bistaria
© Jaione Isazelaia
bristára, bristaría. (b). izena. Bristada.   Resplandor, fulgor. Zuen inbernaderoko plastikuak bristara ederra botatzen dau./ Oiñaztuen bristarekin begirik batu ezindda pasau dot gaba. Tximista zentzuan ere bai. Azelakotxe bristarak izan dien bart bristaría eiñ. Brillar. Sin. bríst eiñ.
bríxka, bríxkia. (b). izena. La brisca, juego de cartas. Iru aiztak jota sua ibiltzen die brixkan.
brixku. Ik. fríxku.
bro-bro. onomatopeia. BOR-BOR. "Hervir, cocer con relativa fuerza. Kontuz, babak bro-bro dakazuz irakitten, eta erre eingo jatzuz!" (SB Eibetno). Ik. pol-pol.
bróma. 1. bróma, brómia. (a). izena. Broma. Ogei milla duroko aberixia, broma ederra./ Amabost urte daroia kartzelan, ezta bromia e./ Zuk bene benetan artu ziñuan, baiña bromia zan. brómetako. 1. brometako, brometakua. (b). izenlaguna. Benetakoa ez dena, txantxetakoa, gezurretakoa, jolaserakoa.   De bromas, de pega An azaldu da brometako antiajuak jantzitta./ Gaur, adarra jotearren, brometako bronkia bota dosku jefiak. Ik. apropósko, gizurretáko. 2. brómetako, brómetakua. (c). izenlaguna. Ia beti ezezko esaldietan, garrantzizkoa, ez brometakoa, alegia.   Importante, de cuidado. Usado casi siempre en frases negativas . Uraundixak eztau brometako langintzia egin./ Artu zeban zartaria etzan brometakua./ Preziuak gora suelduak bera, ezta brometakua jarri dan bizimodua. brómetan. (c). adberbioa. Txantxetan.   En bromas. Brometan asi zien eta burrukan akabau./ Ezidazu olakoik esan ezta brometan be. Ant. bénetan. brómetarako. (c). Txantxetarako, jolaserako.   Para bromas. Eztaukat astirik brometarako./ Txakurra beti brometarako goguakin egoten da. Brometako gogua ere esaten da, baina agian bokal arteko /r/a galtzen delako. 2. bróma, brómia. (c). izena. Umore ona, giro alaia, adar jotze atsegina, adinekoen ahotan. Makiña bat broma eder pasautakuak ga alkarrekin. bróman. (c). adberbioa. Jolasguran, umore giro atseginean.   En la diversión, en el jolgorio. Lanian oso ona zan, baiña broman be primerakua./ Atsalde guztia broman pasau ta etxera zetozela baztarra jo eben.
bromóso, bromosúa. (b). adjektiboa. Bromazalea. (Gehienetan zentzu txarrik gabe).   Bromista, aficionado a la broma, pero con connotación positiva. Zuen aittajuna bromoso askua zuan ba, etxaukan ire antzik; makiña bat barre erainddako gizona.
brónka, brónkia. (a). Errietaldia. Kriston bronkia bota jostan aittak. Ik. errespenzíño, asarrealdi.
brónkixo, brónkixuak. (c). izena. Bronquios. Sobre todo hablando de la enfermedad. Bronkixuak izurrauta dauzka./ Bronkixuak ero zeuzkan da laster il zan.
brónkixotako, brónkixotakua. (c). izena. Bronkiotako gaitza.   Bronquitis. Geizki ibiltzen zan bronkixotakuakin.
brotxe, brotxia. (a). izena. Broche. Zierria ta brotxia bat zien. Maria.
brotxilla. Ik. grósilla.
brusia
© Gorka Ortega
brúsa, brúsia. (d). izena. BLÚSA (ORAIN ESANAGOA). Tunika. Gizonezkoen euskal jantzi zaharra.   Blusón, blusa larga y suelta. Dantzarixak, Bitorixako blusak eta olakuak erabiltzen dabena da brusia./ (Arreo gurdiari buruz dihardu): Karreterua be alaxe jantzitta, dotore bere brusa ero zerakin, baserrittar zerakin, baiña dotore, kurioso, orduan tokatzen zan moruan, oin trajia ibiltzen dan moruan. Juana. Sin. túnika.
buélo, buélua. (b). izena. Gonaren barrena oso zabala denean buelo aundixa duela esan ohi da. Buelta azkar bat emanez konprobatzen da. Baita esaten da edozein gauzak handi-itxura duenean, nahiz eta agian funts gutxi izan.   El vuelo de una falda. Dícese también de cualquier cosa con mucho bulto y normalmente de poca consistencia. Sasoi baten buelo aundiko gonak modan egon zien./ Zuen oillaskuak buelo aundixa baiña okela gutxi./ Ikusi don Petra? Arek artu jon buelua arek; kale osua bia jon beretako.
buélta. 1. buélta, buéltia. (a). izena. Vuelta. Buelta bat emotera noia. barruan be bueltia eindda. (d). esapidea. Momentuko beldur handiaren menpe. Berak ikusi euanian irixa tamaiño onetan saltoka ta neska gaztia aurrian, barruan be bueltia eindda bera, ezta..., ta irixa geratu, zu. Ben. bueltia etorri. (c). esapidea. Egoera alderantziz jarri. Oin majo bizi die baiña ikusiko dabe bueltia datorrenian. Erregimen aldaketaz sarri erabilia. norbaiti buelta bat egin. (d). esapidea. Norbaiti bisita bat egin. Eixozu buelta bat amandriai, estimauko dau eta. 2. buélta, buéltia. (a). izena. El regreso. Kotxian joan da bueltia trenian ein giñuan. 3. buélta, buéltia. (c). izena. El alrededor. Etxebuelta guztian piñu sartu dabe. Gerri handia dutenengatik: Joxek jaukak gerri-bueltia. Konposatuen bigarren osagai moduan, batik bat. Ik. jíra. 4. buelta. (a). adberbioa. "En los juegos, orden de repetir el lance por no haber procedido en ley." (Etxba Eib) E, buelta! Traba ein ddostazu./ Zapatillia lotzen ziarduala jo dotse sakia ta buelta ein bia dabe. 5. buelta. (c). posposizioa. Nundik buelta. Nondik zehar Nundik buelta joan zate Urkulura?/ Elgetatik buelta joan giñan Kanpazarrera.
bueltákanpana, bueltákanpania. (a). izena. Vuelta de campana. Errebueltan labandu, mugan bera jausi tta bi bueltakanpana emun giñuzen. Ik. aidézko buélta, txilípurdi.
Bueltákune. (c). toponimoa. Uberatik Elgetara lehenengo dagoen errebuelta.   Primera curva entre Ubera y Elgeta. Bueltakunera goiaz karreria ikustera.
bueltáu. 1. bueltau. (b). da aditza. Volver, regresar. Ameriketara joan zan da etzan bueltau. arnasía bueltáu. (c). esapidea. Arnasestua puska bat lasaitu.   Superar la situación de jadeo intenso. Ein neban aintxintxiketaldixakin bos minutuan arnasia bueltau ezindda egon nitzuan. 2. bueltau. (b). du aditza. Devolver. Auto txarra saldu doste ta bueltau ein biot. 3. bueltau. (d). da aditza. Idiskoak estali arren ernari gelditu ez, eta berriro umesketu den behia. Bueltau ein dda, antzu urten dosku. Don. Txalian bueltau ere bai. Ik. ántzu, ernári, umeskétu.
buenajera, buenajeria. (d). izena. (Eibar) Ongi etorria. Alkarri sekulako buenajeria eiñ ondoren, asi ziran bata bestiari euren barrixak kontatzen. (SM Ezten)
buéno. (a). BÉNO. Bueno, bueno pues. Bueno, ze pentsatzen jatzue lotara joango bagiña? bueno ba. (b). Bueno pues. buéno buéno!. (a). interjekzioa. Solaskideak esandakoaz ezadostasuna adierazteko erabilia.